Prezidentlərin xarici dil bilməsi onlara bir çox strateji, diplomatik və idarəetmə üstünlükləri qazandırır. Xarici dilləri bilən liderlər rəsmi beynəlxalq görüşlərdə, danışıqlarda və digər tədbirlərdə tərcüməçidən asılı olmur, birbaşa ünsiyyət qura bilirlər. Birbaşa kommunikasiya isə liderə etimadı artırır və hər hansı anlaşılmazlıq riskini azaldır.
Müşahidələr göstərir ki, xarici dillərdə sərbəst danışan prezidentlər beynəlxalq arenada daha peşəkar və hazırlıqlı görünürlər. Bu bacarıq sayəsində onlar media və dünya liderləri ilə ünsiyyətdə daha çevik olurlar.
Bundan başqa, xarici dil biliyi prezidentlərə müxtəlif mənbələrdən birbaşa məlumat ala bilmək imkanı yaradır. Onlar tərcüməyə ehtiyac olmadan məlumatı daha operativ və dəqiq qavrayırlar.
Ekspertlər deyirlər ki, xarici dil bilmək başqa ölkələrin mədəniyyətlərini, düşüncə tərzlərini və sosial dinamikalarını daha yaxşı anlamağa da kömək edir, balanslı və uğurlu xarici siyasət formalaşdırmağa şərait yaradır.
Müşahidələr göstərir ki, çox dil bilən liderlər digər prezidentlərlə şəxsi səviyyədə daha səmimi və yaxın münasibət qura bilirlər. Şəxsi diplomatiya isə çox vaxt rəsmi protokollardan daha effektiv olur.
Xarici dil bilən prezident danışıqlar zamanı qarşı tərəfin fikirlərini, jestlərini, tonunu daha yaxşı anlayır və strategiyasını daha çevik şəkildə uyğunlaşdıra bilir.
Modern.az saytı "Prezidentlərin xarici dilləri" mövzusunda araşdırma aparıb.
Hazırda dünyada diplomatiya sahəsində ən geniş yayılan dillər ingilis, fransız, ispan, ərəb və çin dilləri hesab olunur. Bunlarla yanaşı, hind, rus və türk dilləri də geniş coğrafiyanı əhatə edir.
Diplomatik görüşlərdə, beynəlxalq forumlarda tərcüməçiyə ehtiyac olmadan özünü sərbəst şəkildə ifadə edə bilən siyasi liderlər bununla həm özlərinin beynəlxalq səhnədəki imicini formalaşdırır, həm də ölkələrinin nüfuzunu yüksəldirlər.
Hazırda dünya liderləri sırasında müxtəlif dilləri bilmə qabiliyyəti geniş yayılıb - lakin bu bacarıqların səviyyəsi və real istifadəsi dəyişir. Buna görə də əksər prezidentlər diplomatik görüşlərdə əsasən tərcüməçilərə güvənirlər.
Beynəlxalq tədbirlərdə tərcüməçiyə ehtiyac duymayan siyasi liderlərdən biri Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevdir. Dövlət başçısının rəsmi tərcümeyi-halında qeyd olunur ki, İlham Əliyev Azərbaycan dili ilə yanaşı, dörd xarici dil bilir: rus, ingilis, fransız və türk dilləri. Bu qabiliyyət İlham Əliyevin həm regionda, həm də beynəlxalq aləmdə diplomatik, siyasi, iqtisadi sahələrdəki ünsiyyətini asanlaşdırır.
2021-ci il fevralın 26-da Prezident İlham Əliyev Bakıda yerli və xarici media nümayəndələri üçün mətbuat konfransı keçirərkən, onun dil biliyi xarici jurnalistləri təəccübləndirmişdi. Azərbaycan Prezident həmin mətbuat konfransınında media nümayəndələrinin suallarını 4 dildə cavablandırmışdı.
Brifinqə qatılan Böyük Britaniyadan olan müstəqil jurnalist Aynur Tattersal Azərbaycan liderinə sal ünvanlamazdan öncə demişdi: “Cənab Prezident, bizi bura dəvət etdiyinizə görə Sizə təşəkkür edirik. Düşünürəm ki, mətbuat konfransının uzunluğuna görə Siz artıq dünya rekorduna imza atmısınız. Mən 25 ildir jurnalistika ilə məşğul oluram, ancaq hər hansı bir Prezidentin 4 dildə bu cür mətbuat konfransı aparmasının şahidi olmamışdım”.
Sözsüz ki, Azərbaycan kimi həm postsovet, həm türkdilli regionda yerləşən, həm də Qərb istiqamətlərində əlaqələri olan ölkə üçün liderin bəzi xarici dilləri bilməsi strateji əhəmiyyət daşıyır. Prezident İlham Əliyev rəsmi görüşlər, danışıqlar zamanı rus dilində postsovet məkanını, türk dilində Türk dünyasını, ingilis dilində Qərbi əhatə etmək bacarığı nümayiş etdirir.
Şübhəsiz ki, diaspor nümayəndələri, xarici investorlar, beynəlxalq təşkilatların təmsilçiləri və media ilə birbaşa ünsiyyət Azərbaycan Prezidentinin nüfuzunu artırır.
Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın xarici dil biliyi barədə iddialar olsa da, bunlar rəsmi şəkildə təsdiqlənməyib. Bəzi mənbələr Ərdoğanın ingilis və ərəb dillərində müəyyən qədər danışa bildiryini qeyd edirlər. Lakin onun rəsmi çıxışlarda və ya müsahibələrdə ingilis və ya başqa bir dildə sərbəst danışdığına dair heç bir dəlil yoxdur. Ərdoğan bütün beynəlxalq forumlarda və diplomatik görüşlərdə ana dilindən – türk dilindən istifadə edir. Bu səbəbdən də Türkiyə Prezidentini bir qayda olara tərcüməçisi müşayiət edir. Ərdoğanın əsas tərcümçisi isə Fatimə Gülham Abushanabdır. Türkiyə Prezientinin hicablı tərcüməçisi üç dili yüksək səviyyədə bilir: türk, ingilis və ərəb. Bu inikal bacarıq Fatimə Gülham Abushanaba Ərdoğanı həm şərq, həm də qərb ölkələrinə səfərlərdə müşayiət etmək imkanı qazandırıb.
Ermənistanın Baş naziri Nikol Paşinyan ana dili erməni dili ilə yanaşı, rus, ingilis və fransız dillərində danışa bilir. Bu da onun Avropa yönümlü və beynəlxalq diplomatik fəaliyyətində - xüsusən Avropa İttifaqı və Qərblə ünsiyyətdə - üstünlük verir. Doğrudur, Paşinyan özünü xarici dillərdə ifadə edərkən müəkəmməl səviyyə nümayiş etdirə bilmir, amma müşahidəçilər onun “çulunu sudan çıxara bildiyi” qənaətindədirlər.
15 avqust 2025-ci ildə Rusiya lideri Vladimir Putinlə ABŞ Prezidenti Donald Tramp arasında Alyaskanın Ankoriç şəhərində tarixi görüş keçirilərkən bir məqam diqqətdən qaçmamışdı. Prezidentlər hava limanındakı qırmızı xalçanın üzərində əl-ələ görüşmüş və ayaqüstü qısa söhbət etmişdilər. Bu söhbət zamanı liderlərin yanında tərcüməçi olmamışdı. Həmin vaxt bir-birilə tərcüməçisiz dialoq quran prezidentlər ingilis dilində danışmışdılar.
Rusiya Prezidenti Vladimir Putinin bioqrafiyası ilə bağlı məlumatlarda qeyd olunur ki, o, ana dili ilə yanaşı, iki xarici dil bilir: alman və ingilis dillərini.
Rusiya lideri ilə bağlı məlumatlara görə, o, alman dilini yaxşı səviyyədə bilir. Vladimir Putin vaxtilə “KQB” əməkdaşı kimi bir müddət Şərqi Almaniyada xidmət edib.
Məlumatlara görə, Putin prezident olduqdan sonra ingilis dilini də öyrənib. Lakin Rusiya liderinin bu dili yüksək səviyyədə deyil, danışıq səviyyəsində bildiyi qeyd olunur. “KQB” zabiti olan Vladimir Putin çox nadir hallarda publika qarşısında ingilis dilində danışır. Diplomatik görüşlər zamanı isə ümumiyyətlə ingiliscədən istifadə etmir, yalnız rus dilində danışır.
Qazaxıstan Prezidenti Qasım-Jomart Tokayev ana dili (qazax dili) ilə yanaşı, rus və ingilis dillərini də yüksək səviyyə bilir. Onun yeri gələndə çin dilindən (mandarin) də istifadə etdiyinə dair məlumatlar var. Belə bir dilbilmə bacarığı Tokayev üçün Avrasiya, Çin və Qərb liderlərilə eyni anda danışmağa imkan verir ki, bu da Qazaxıstan kimi coğrafi mövqeyə malik ölkə üçün strateji üstünlükdür.
Yeri gəlmişkən, 6 noyabr 2025-ci il tarixində ABŞ Prezidenti Donald Tramp Vaşinqtonda keçirilən sammit çərçivəsində Orta Asiya liderlərini Ağ Evdə qəbul edib. Görüşdə Qazaxıstan, Özbəkistan, Türkmənistan, Qırğızıstan və Tacikistan prezidentləri iştirak ediblər. Sammit zamanı diqqətçəkən məqamlardan biri dövlət başçılarının fərqli dillərdə çıxış etməsi olub.
Qırğızıstan lideri Sadir Japarov və Tacikistan Prezidenti Emomali Rahmon ana dillərində danışıblar.
Özbəkistan Prezidenti Şavkat Mirziyoyev və Türkmənistan Prezidenti Serdar Berdiməhəmmədov isə Trampla danışıqları rus dilində aparıblar.
Yalnız Qazaxıstan Prezidenti Qasım-Jomart Tokayev ingilis dilində çıxış edib.
Müşahidəçilərin fikrincə, Tokayevin ingilis dilindən istifadə etməsi Qazaxıstanın Qərblə əlaqələrdə artan diplomatik çevikliyini və beynəlxalq arenada “böyük oyunçu” olmaq niyyətini nümayiş etdirib.
Ukrayna Prezidenti Volodimir Zelenski də bir neçə xarici dil bilən siyasi liderlər sırasında yer alır. Zelenski rəsmi çıxışlarında dövlət dilində - Ukrayna dilində danışır.
Bundan başqa o, rus dilində də yüksək səviyyədə çıxış edir.
Volodimir Zelenski dünya ictimaiyyəti qarşısındakı çıxışlarında, xarici media ilə ünsiyyətdə, beynəlxalq dəstək çağırışlarında adədən ingilis dilindən istifadə edir. Zelenski üçün bu dil seçimi Ukraynanın həm daxili, həm də xarici auditoriyaya mesajlarını çatdırmaq baxımından olduqca mühümdür.
V.Zelenski Avropa liderləri və ABŞ Prezidenti Donald Trampla görüşlərdə tərcüməçiyə ehtiyac duymadan ingilis dilində dnışır.
Fransa prezidenti Emmanuel Makronun ana dili fransız dilidir. Bununla yanaşı, Makronun ingilis dilini sərbəst bilməsi, Avropa və Qərb dövlətləri ilə birbaşa, tərcüməçilər olmadan effektiv dialoq aparmasını mümkün edir. Məlumatlara görə, Fransa lideri ingilis dilini beynəlxalq diplomatiya və Qərb mediası ilə ünsiyyət üçün yetərincə bilir.
Bəzi mənbələrdə Makronun alman dilini də bildiyi qeyd edilir, amma bu iddialar rəsmi şəkildə təsdiqlənməyib.
Xarici dil bilmə bacarığına görə Avropadakı həmkarlarından fərqlənən prezidentlərdən biri də Serbiya lideri Aleksandar Vuçiçdir. Onunla bağlı məlumatda deyilir ki, A.Vuçiç ingilis dilində sərbəst danışır, fransız, rus alman dillərində danışa bilir. Vuçiçin beynəlxalq forumlarda, xarici səfərlərdə ingilis dilində yetərli səviyyədə danışdığına dair nümunələr var.
Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin tərcüməçisiz ünsiyyət qurduğu liderlərdən biri də İran İslam Respublikasının Prezidenti Məsud Pezeşkiandır.
Məsud Pezeşkian Azərbaycan, fars və kürd dillərində yaxşı danışa bilir. Onun İran bölgələrinə səfərləri zamanı yerli insanlarla fəqli dillərdə danışması dəfələrlə medianın diqqətini çəkib.
Məsud Pezeşkianın doğulduğu İranın Qərbi Azərbaycan bölgəsində etnik və mədəni müxtəlifliyin, həm kürd, həm türk toplumlarının mövcudluğu onun valideynlərinin mənşəyi haqqında fərqli təsəvvürlərə səbəb olub. Lakin Məsud Pezeşkian bir neçə müsahibəsində “Atam da türkdür, anam da və mən türk olduğum üçün fəxr edirəm!” deyib.
Belə bir mühitdə, dövlət başçısının yalnız fars dilində yox, həm də Azərbaycan türkcəsi, kürd və bəzən ərəb dilində danışması, müxtəlif etnik qruplara ünvanlanmış bir jest və həmrəylik mesajı kimi qiymətləndirilir.
Məsud Pezeşkian həm Bakıya gələndə, həm də bəzi xarici tədbirlərdə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevlə Azərbaycan dilində danışıb. Bu ilin oktyabr ayında Çinin paytaxtı Pekində keçirlən paradda iştirak edən liderlərin rəsmi foto çəkdirmə mərasimində İlham Əliyevlə Məsud Pezeşkian arasında qısa dialoq olmuşdu. Prezidentlərin bir-biri ilə səmimi dialoqu Azərbaycan dilində baş tutmuşdu ki, bu maraqlı məqam xarici medianın diqqətini çəkmişdi...
Əfqan Qafarlı
