Bakı, 24 noyabr, Sevda Cəfərova, AZƏRTAC
Süni intellektin şagirdlərin tədris keyfiyyətinə təsiri son illərdə texnologiyanın sürətli inkişafı və geniş yayılması səbəbindən xüsusilə aktuallaşıb. Süni intellektin təhsil prosesinə inteqrasiyasının müsbət tərəfləri ilə yanaşı, şagirdlərin motivasiyasının azalması və sərbəst şəkildə bilik əldə etmə keyfiyyətinin aşağı düşməsi kimi hallara da rast gəlinir.
Bu fikirləri AZƏRTAC-a açıqlamasında Bakı Dövlət Universitetinin Psixologiya kafedrasının müəllimi klinik psixoloq Emiliya İgidova bildirib. Onun sözlərinə görə, şüurlu və məqsədyönlü şəkildə istifadə edildikdə “ChatGPT” tənqidi düşüncənin inkişafı üçün bir vasitəyə çevrilə bilər: “Şagirdlər məlumat axtarmaq, faktları yoxlamaq və fərqli perspektivləri təhlil etmək üçün süni intellektdən istifadə edirlərsə, bu, onların materialı daha dərindən başa düşməsinə və analitik bacarıqlarının inkişaf etməsinə səbəb ola bilər. Əgər şagirdlər “ChatGPT”dən yalnız hazır cavab almaq üçün istifadə edərlərsə, bu, müstəqilliyin azalmasına, təhlil etmək bacarığının zəifləməsinə və öyrənməyə marağın itməsinə səbəb ola bilər”.
Psixoloq bildirib ki, bu gün süni intellekt insan həyatının bütün sahələrinə sürətlə inteqrasiya olunur və bu da gənc nəslə təsir edən sosiallaşma amillərində əhəmiyyətli dəyişikliklərə səbəb olur. Şagirdlərin dərsdənkənar fəaliyyətlərini müşahidə etdiyimiz zaman passivlik, sosiallaşmanın aşağı səviyyədə olması, maraqların sönük olması aydın şəkildə təzahür edir. Süni intellektin yeniyetmələrin sosiallaşmasına təsirinin xüsusiyyətlərini araşdırmaq və risklərini təhlil etmək müasir dövrün aktual problemlərindən hesab olunur.
Süni intellektdən geniş istifadə məktəblilərə böyük imkanlar yaratsa da, müəyyən hallarda onların özünəinamını zəiflədə bilər. Müəllim ev tapşırığı kimi inşa yazmağı tapşırdıqda şagird öz yazısını süni intellektin mətni ilə müqayisə edirsə, nəticədə hazır verilmiş variantı daha ideal hesab edir. Bu yazı tərzi vərdişə çevrildikdən sonra isə şagirdin tədricən özünəinamı daha da aşağı düşə bilər. Yazılı və şifahi nitq bir-birilə qarşılıqlı əlaqədə inkişaf etdiyi üçün bir müddət sonra passiv vəziyyətdə qalan yazılı nitq şagirdlərin şifahi nitq qabiliyyətinə də təsir etmiş olur. Bütün bu proseslər şagirdin ünsiyyət bacarıqlarına mənfi təsir göstərərək onda sosial narahatlıq hissini gücləndirə bilər. Özünü ifadə etməkdə çətinlik çəkən şagird tədricən başqalarının qarşısında səhv etməkdən çəkinməyə başlayır. Süni intellekt sistemləri səlis və məntiqi mətnlər yaratdığı üçün şagirdlər bunu öz qabiliyyətsizliyi kimi qəbul edə bilirlər.
“Pandemiya dövründə və ondan sonra ölkəmizdə və ölkədən xaricdə tətbiq olunan onlayn təhsil zamanı süni intellektdən istifadənin şagirdlərin öyrənmə motivasiyasını və bacarıqlarını inkişaf etdirə biləcəyini müşahidə etsək də, sosial ünsiyyətin azalması və emosional pozuntuların yaranması halları ilə də qarşılaşmışdıq. Belə ki, onlayn təhsil dövründən sonra məktəblərdə əyani təhsilə qayıdan şagirdlər arasında daha çox passivlik müşahidə olunmaqdadır. Bu, daha çox sosial adaptasiyanın pozulması, yaşıdları ilə ünsiyyətdən qaçma, telefon və digər internetə bağlı olan vasitələrə meyillilik kimi özünü təzahür etdirir”, - deyə o əlavə edib.
Müsahibimiz vurğulayıb ki, süni intellektin təhsildə istifadəsi müəllim-şagird və şagird-şagird münasibətlərində böyük dəyişiklik yaradır. Süni intellektin həyatımızda dəstəkləyici rolu olsa da, müəllimlə tələbə arasındakı insan münasibətini və empatiyanı tam əvəz edə bilmir. Xüsusilə müasir dövrdə müəllimlər şagirdlərin süni intellektdən sui-istifadə hallarının özlərinin pedaqoji nüfuzunu zədələyə biləcəyini nəzərə alaraq ayıq olmalı, müasir tədris metodlarının daha dərindən mənimsəməlidirlər. Çünki süni intellekt vasitələrindən sui-istifadə şagirdlərin müəllimə və bir-birinə olan etimadına təsir edir. Nəticədə şagird-şagird münasibətləri də dəyişir, bəzi şagirdlər sinifdə bir-biri ilə daha az ünsiyyət qururlar.
“Texnika və texnologiyanın inkişaf etdiyi dövrdə süni intellekt həyatımızda yalnız dəstəkləyici kimi istifadə edilməli, şagirdlərə məsuliyyətli istifadəni öyrətməli və onların emosional əlaqəsini qorumağa çalışmalıyıq. Bu yanaşma müəllim-şagird və şagird-şagird münasibətlərini qoruyaraq tədrisin keyfiyyətini artıracaq.
Məktəblər şagirdlərə süni intellektin əsaslarını öyrədərkən yalnız texniki biliklərə deyil, həm də psixoloji təhlükəsizliyə xüsusi önəm verməlidirlər. Süni intellekt alətlərindən yanlış və nəzarətsiz istifadə, onlara həddindən artıq güvənmək və bu alətlərlə çox vaxt keçirmək şagirdlərdə zamanla bir sıra psixoloji çətinliklərin yaranmasına səbəb ola bilər. Bu çətinliklər təkcə özünəinamın azalması, qərarvermə bacarığının zəifləməsi və sosial ünsiyyətdən uzaqlaşma kimi əlamətlərlə müşayiət olunmur. Həddindən artıq istifadə həm də addiktiv davranışın formalaşmasına, yəni psixoloji və davranış asılılığının yaranmasına gətirib çıxara bilər.
Şagird süni intellekt alətlərindən tez-tez istifadə etdikcə onlardan aldığı rahatlıq hissi, tez cavab əldə etmə vərdişi və çətinliklərdən qaçmaq imkanı onun beynində mükafat mexanizmini aktivləşdirir. Bu proses davam etdikdə şagird artıq real problemləri öz gücü ilə həll etməyə motivasiya tapmır, ümumiləşdirmə və təhlil bacarıqları zəifləyir və zamanla süni intellektə emosional asılılıq formalaşa bilər. Bu, xüsusilə yeniyetmələr arasında tez-tez rast gəlinən davranış modellərindən biridir”, - deyə E.İgidova bildirib.
Psixoloq tövsiyə edib ki, müəllimlər və valideynlər şagirdlərin emosional vəziyyətində baş verən dəyişiklikləri izləməli, texnologiyadan sui-istifadə əlamətlərini vaxtında aşkar etməli və ehtiyac yarandıqda psixoloq dəstəyi təmin etməlidirlər. Yaş səviyyəsinə uyğun yanaşma burada da çox vacibdir: kiçik yaşlarda emosional bağlanma, orta yaşlarda özünəinamın itkisi, yuxarı siniflərdə isə həm sosial fobiya, həm də addiktiv davranış formalaşması riski daha yüksəkdir. Nəticə olaraq, süni intellektin tədrisi yalnız texnoloji savadlılıq deyil, həm də şagirdlərin emosional və psixoloji rifahının qorunması məsələsidir. Məktəblər şagirdləri bu texnologiyadan faydalı, şüurlu və psixoloji cəhətdən sağlam şəkildə istifadə etməyə yönləndirməlidirlər.
