Təcrübədə rastlaşdığımız hallardan biri də ƏDV ödəyicisi olmayan və sonradan könüllü qaydada ƏDV ödəyicisi kimi qeydiyyata alınan vergi ödəyiciləri tərəfindən ƏDV və mənfəət vergisi bəyannamələrinin təqdim edilməsi dövrləri və tarixləri ilə bağlı məqamlardır.
Sərbəst auditor Altay Cəfərov nümunələr əsasında həmin halların necə dəqiqləşdirilməsini, hansı bəyannamələrin verilməli olduğunu izah edir.
Misal 1: “AA” MMC 2024-cü ildə sadələşdirilmiş vergi ödəyicisi olub. Şirkət bütün bəyannamələrini vaxtında vergi orqanına təqdim edib. 2025-ci ilin aprel ayında MMC rəhbərliyi 2024-cü ilin aprel ayınıın 1-dən ƏDV ödəyicisi kimi qeydiyyata durmağı qərara alıb. Bundan sonra şirkət ƏDV ödəyicisi kimi uçota alınmaq üçün ərizə verib və vergi orqanları MMC-ni ƏDV ödəyicisi kimi uçota alıb. Nəzərə alaq ki, 2024-cü ilin birinci rübündə şirkətin dövriyyəsi 20.000 manat olub. Həmçinin, 2024-cü ilin aprel-dekabr aylarında da ümumi dövriyyəsi 100.000 manat təşkil edib. 2025-ci ilin yanvar-mart aylarında da 30.000 manat dövriyyəsi olub.
Misal 2: Misal 1-dəki kimi əməliyyatlar baş verib. Sadəcə “AA” MMC 2024-cü ildə sadələşdirilmiş vergi ödəyicisi yox, mənfəət vergisi ödəyicisi olub. Bu hallarda “AA” MMC ƏDV bəyannamələrini necə və hansı dövrdə təqdim etməlidir?
Bunun üçün qanunvericiliyin müvafiq maddələrinə nəzər yetirməliyik. Vergi Məcəlləsinin 157.3.3.-cü maddəsinə əsasən, ƏDV ödəyicilərinin qeydiyyatı bu Məcəllənin 85.4-cü maddəsi ilə müəyyən edilmiş 3 il müddətindən çox olmamaqla, vergi ödəyicisinin qeydiyyat haqqındakı ərizəsində göstərilən tarixdə qüvvəyə minir. Maddədən də aydın olur ki, MMC rəhbərliyinin qərarına əsasən, 01.04.2024-cü ildən ƏDV ödəyicisi kimi qeydiyyata durması üçün ərizə verdiyinə görə, vergi orqanları da qeydiyyat bildirişində qeydiyyat tarixini 01.04.2024-cü il tarixi kimi qeyd edəcək.
Bəs şirkət ƏDV bəyannaməsini necə təqdim edəcək? Vergi Məcəlləsinin 177.5.-ci maddəsində göstərilib ki, qeydiyyat bu Məcəllənin 157.3.3-cü maddəsinə uyğun olaraq keçmiş tarixlə aparıldıqda, vergi ödəyicisi qeydiyyatın qüvvəyə mindiyi tarixdən etibarən vergiyə cəlb edilən əməliyyatlar üzrə ƏDV ödəməlidir və vergi ödəyiciləri üçün müəyyən edilmiş qaydada vergi məbləğlərini əvəzləşdirmək hüququna malikdir. Müvafiq əməliyyatlar vergi ödəyicisi tərəfindən verilən birinci bəyannamədə əks etdirilməlidir. Bu əməliyyatlar bəyannamənin verildiyi ay ərzində baş vermiş əməliyyatlar sayılır. Bu halda, vergi ödəyicisi bəyannamədə əks etdirilmiş əməliyyatlar üçün bu maddənin məqsədləri üçün nəzərdə tutulan elektron qaimə-fakturaları təqdim etmək hüququna malikdir.
Məcəllənin həmin müddəasından aydın olur ki, MMC-nin ƏDV qeydiyyatı 01.04.2024-cü il tarixindən olmasına baxmayaraq, bütün 01.04.2024-31 və 03.2025-ci il tarixində olan dövriyyələr 2025-ci il aprel tarixində baş tutmuş sayılır. Odur ki, hər iki misalımızda MMC 01.04.2024 - 31.03.2025-ci il tarixinə kimi olan 130.000 manat dövriyyəni 2025-ci ilin aprel ayında ƏDV bəyannaməsində yazacaq:
100.000 + 30.000 = 130.000 manat;
130.000 : 1,18 = 110.169,49 manat;
110.169,49 x 18% = 19.830,51 manat.
Yəni, bəyannamədə 110.169,49 manat ƏDV-siz məbləğ və 18% ƏDV - 19.830,51 manat kimi bəyannamədə yazılacaq.
Bəs mənfəət vergisi bəyannaməsi necə təqdim ediləcək?
Birinci misalda MMC 2024-cü ilin birinci rübü üzrə sadələşdirilmiş vergi ödəyicisi kimi qalıb və 400 manat sadələşdirilmiş vergi ödəyəcək:
20.000 x 2% = 400 manat.
Eyni zamanda, MMC 2024-cü ilin 2-ci, 3-cü , 4-cü və 2025-ci ilin 1-cü rübünü də sadələşdirilmiş vergi ödəyicisi olaraq bəyannamələr təqdim edib və vergini ödəyib.
Artıq 01.04.2024-cü ildə MMC mənfəət vergisi ödəyicisi olduğuna görə, əvvəl təqdim etdiyi sadələşdirilmiş bəyannamələri boş olaraq yenidən dəqiqləşdirilmiş bəyannamə kimi təqdim etməlidir. Əks halda, vergi ödəyicisinin bu əməliyyatları ikiqat vergitutma kimi qiymətləndirilir və Vergi Məcəlləsinin tələblərinə ziddir. Ona görə də “AA” MMC 2024-cü il üçün 2.000 manat və 2025-ci ilin birinci rübü üçün 600 manat sadələşdirilmiş vergini geri bərpa edəcək:
100.000 x 2% = 2.000 manat;
30.000 x 2% = 600 manat.
Belə olan halda, şirkət mənfəət vergisi bəyannaməsini təqdim etməlidir.
Vergi Məcəlləsinin 149.4-1-ci maddəsinə əsasən, mənfəət (gəlir) vergisi ödəyicisi olmayan vergi ödəyicisinin ƏDV qeydiyyatı bu Məcəllənin 157.3.3-cü maddəsinə uyğun olaraq keçmiş tarixlə aparıldıqda, vergi ödəyicisi qeydiyyat bildirişinin verildiyi tarixdən etibarən 90 gün müddətində bəyannaməni vergi orqanına təqdim etməyə borcludur.
İkinci misalda MMC əvvəldən mənfəət vergisi ödəyicisidir. 2024-cü ilin mənfəət vergisi bəyannaməsində dövriyyə kimi 120.000 manat yazılaraq təqdim ediləcək.
Bəs bu halda 2025-ci ildə məsələlər necə tənzimlənəcək?
MMC 2025-ci ildə mənfəət vergisi ödəyicisi olaraq bəyannaməni təqdim edəcək. Burada artıq ƏDV məqsədləri üçün dövriyyə 120.000 manat çox, mənfəət vergisi məqsədləri üçün isə 120.000 manat az olacaq. Çünki şirkət 2024-cü ilin mənfəət vergisi bəyannaməsində bir dəfə 120.000 manatı əks etdirib.
Əlbəttə ki, 2025-ci ilin mənfəət bəyannaməsi təqdim ediləndə vergi orqanlarından ƏDV və mənfəət vergisi bəyannamələrində uyğunsuzluqların yaranması ilə bağlı kameral məktublar daxil ola bilər. Burada da sadə bir açıqlama təqdim edilməklə uyğunsuzluqlar aradan qalxmış olacaq.
Birinci misalda isə “AA” MMC 2024-cü ildə sadələşdirilmiş vergi ödəycisi olub. Artıq burada şirkət 01.04.2025-ci il tarixdən ƏDV ödəyicisi kimi ərizə verməsinə baxmayaraq, ƏDV ödəyicisinin qeydiyyat tarixi 01.04.2024-cü il tarixdən olduğuna görə, aprel-dekabr 2024-cü il dövrü üçün mənfəət vergisi bəyannaməsini vergi orqanlarına təqdim etməlidir. Yəni, sadə formada desək, 2024-cü il üçün mənfəət bəyannaməsi verilməlidir. Bunun da müddəti ƏDV ödəyicisi kimi qeydiyyat bildirişi aldıqdan sonra 90 gün müddətində təqdim edilməlidir.
Odur ki, “AA” MMC birinci misaldakı halda 2024-cü ilin mənfəət bəyannaməsində aprel-dekabr aylarının 100.000 manat dövriyyəsini mənfəət bəyannaməsində yazmalıdır. Həmçinin, 2025-ci ilin mənfəət bəyannaməsi təqdim ediləndə vergi orqanlarından ƏDV və mənfəət vergi bəyannamələrində uyğunsuzluqların yaranması ilə bağlı kameral məktublar daxil ola bilər. Burada da sadə bir açıqlama təqdim edilməklə uyğunsuzluqlar aradan qalxmış olacaq.
