Siqaret asılılığı müasir dövrün ən yayılmış, lakin çox zaman yetərincə dərk edilməyən asılılıq formalarından biridir. O, təkcə fiziki deyil, həm də psixoloji və sosial xarakter daşıyan bir problemdir. Siqaret tütündən hazırlanmış ənənəvi formada və ya müasir elektron alternativlər şəklində olsa da, nəticədə insan orqanizminə eyni dərəcədə zərər verir, bəzən isə bu zərər gizli və daha təhlükəli olur. Bu vərdişin kökləri təkcə nikotinə deyil, həm də onun yaratdığı vərdiş davranışına, sosial təsirə və stressdən qaçış psixologiyasına bağlıdır.
Ənənəvi siqaretin əsas təsiredici maddəsi olan nikotin beyində dopamin ifrazını stimullaşdırır və qısa müddətli rahatlıq, məmnunluq hissi yaradır. Lakin bu təsir uzunmüddətli deyil və orqanizmdə davamlı nikotin tələbatı formalaşır. Nəticədə beyin artıq nikotinsiz normal fəaliyyət göstərə bilmir, insanın diqqəti, əhvalı və enerjisi bu maddədən asılı hala gəlir. Siqareti tərgitmək istəyən şəxslərdə yaranan əsəbilik, yuxusuzluq, depressiya kimi əlamətlər məhz bu asılılığın gücünü göstərir.
Son illərdə dünyada və Azərbaycanda ənənəvi siqaretlə yanaşı, onun “alternativ” növləri – elektron siqaretlər, “vape”lər, “IQOS” kimi cihazlar, “nikotin yastıqları” və “puf” adlanan birdəfəlik buxarlaşdırıcılar geniş yayılmağa başlayıb. Bu cihazların çoxu siqaretdən “daha az zərərli”, “dumansız” və “müasir” təqdim olunsa da, əslində onların təsiri çox vaxt daha təhlükəlidir. Elektron siqaretlərdə istifadə olunan mayelərin tərkibində nikotinlə yanaşı, müxtəlif kimyəvi maddələr, ağır metallar, propilenqlikol, formaldehid və aromatlaşdırıcı birləşmələr mövcuddur. Bu maddələr qızdırıldıqda tənəffüs yollarına daxil olur və ağciyər toxumasına ciddi zərər vurur. Uzun müddətli istifadə nəticəsində ağciyər iltihabı, xroniki bronxit, tənəffüs çətinliyi, ürək-damar sistemi pozuntuları, hətta bəzən ölümcül xəstəliklər yarana bilər.
Xüsusilə gənclər arasında elektron siqaretlərin cazibədar görünməsi, müxtəlif meyvə və şirin qoxulu dadlarının olması bu məhsulları daha təhlükəli edir. Çoxları “dumansız”, “qoxusuz” və “zərərsiz” kimi təqdim olunan bu cihazların əslində orqanizmə təsirini anlamadan istifadə edir. Halbuki hər bir “puf” və ya “vape” müəyyən miqdarda nikotin ehtiva edir və bu nikotin miqdarı bəzən bir siqaret qutusuna bərabər olur. Bu, asılılığın daha tez formalaşmasına gətirib çıxarır. Beyin gənc yaşda nikotinə qarşı həssas olduğundan, yeniyetmələrdə və gənclərdə asılılıq daha sürətlə yaranır və gələcəkdə tərgitmək daha çətin olur.
Nikotin yalnız fiziki asılılıq yaratmır, həm də orqanizmin hormonal balansını pozur, stress hormonlarını artırır, sinir sistemini daim gərgin saxlayır. Bu, uzunmüddətli istifadə nəticəsində insanın emosional stabilliyinə, yaddaşına və diqqət qabiliyyətinə mənfi təsir göstərir. Nikotin həmçinin damarların daralmasına səbəb olaraq qan dövranını zəiflədir, nəticədə ürək və beyin damar xəstəliklərinin, insult və infarkt riskinin artmasına gətirib çıxarır. Siqaretin və elektron cihazların tərkibindəki kimyəvi maddələr isə xərçəng hüceyrələrinin yaranmasına şərait yaradır.
Ənənəvi siqaretin tərkibində 7 mindən çox kimyəvi birləşmə mövcuddur ki, onlardan azı 70-i birbaşa kanserogendir. Tüstü yalnız ağciyərləri deyil, bütün orqanizmi zəhərləyir – dişlərdə saralma, dəridə qocalma, dırnaqlarda zəifləmə, qan oksigeninin azalması, qadınlarda hormonal pozğunluqlar, kişilərdə potensial problemlər kimi çoxsaylı fəsadlara yol açır. Üstəlik, passiv siqaret çəkmə də zərərsiz deyil. Siqaret çəkilən mühitdə olan uşaqlar və siqaret çəkməyən böyüklər də eyni dərəcədə zəhərli maddələri nəfəsə alır, bu isə onların sağlamlığına birbaşa təhlükə yaradır.
Dünya Səhiyyə Təşkilatının məlumatına görə, hər il siqaret çəkmə nəticəsində təxminən 8 milyon insan həyatını itirir, onlardan 1 milyona yaxını isə passiv siqaret tüstüsünə məruz qalan şəxslərdir. Azərbaycanda da siqaret istifadəsinin səviyyəsi hələ də yüksəkdir, xüsusilə kişilər arasında. Bununla belə, son illərdə antitütün qanunvericiliyinin sərtləşdirilməsi, ictimai yerlərdə siqaret çəkməyə qoyulan qadağalar və maarifləndirmə kampaniyaları müəyyən qədər müsbət nəticə verir.
