Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev “Əl-Ərəbiyyə” telekanalına verdiyi geniş müsahibədə Ermənistanla münasibətlər, beynəlxalq sülh təşəbbüsləri, Zəngəzur dəhlizi layihəsi, regional əməkdaşlıq və Rusiya ilə əlaqələr fonunda bir sıra mühüm məqamlara toxunub. Müsahibədə qeyd olunan mövzular təkcə Cənubi Qafqazda deyil, həm də Mərkəzi Asiya və Yaxın Şərqdəki geosiyasi proseslərə işıq salır.
Prezident Əliyev bəyan edib ki, 8 avqustda Vaşinqtonda ABŞ-ın keçmiş Prezidenti Donald Trampın iştirakı ilə Ermənistan və Azərbaycan nümayəndələri arasında paraflanan sənəd münaqişənin başa çatdığını göstərir. Onun sözlərinə görə, bu sənəd Azərbaycanın təqdim etdiyi sülh sazişi layihəsinə əsaslanır və iki ölkənin ərazi bütövlüyünü qarşılıqlı tanıma prinsipinə əsaslanır.
Lakin hələ də Ermənistan Konstitusiyasında Azərbaycanın ərazi bütövlüyünə qarşı müddəanın qalması sənədin rəsmi imzalanmasına maneə yaradır. Ermənistanın bu bəndi dəyişdirməsi sülh sazişinin imzalanması üçün əsas şərt kimi göstərilir.
Prezident Ermənistan daxilindəki siyasi vəziyyətə də toxunaraq bildirib ki, 2026-cı ilin yayında keçiriləcək parlament seçkiləri və yeni konstitusiya layihəsi bu prosesin taleyini müəyyən edə bilər. O, bu prosesə mümkün xarici müdaxilə təhlükəsinə də diqqət çəkib və xəbərdarlıq edib: Ermənistan bu sənəddən geri çəkilərsə, bu, yalnız ABŞ-la deyil, həm də beynəlxalq ictimaiyyətlə münasibətləri təhlükəyə atacaq.
44 günlük Vətən müharibəsi nəticəsində Azərbaycanın beynəlxalq hüquqa əsaslanan ərazi bütövlüyü bərpa olunub. Prezident bu qələbəni həm hüquqi, həm də mənəvi cəhətdən legitim adlandıraraq vurğulayıb ki, Azərbaycan işğalçılıq deyil, azadlıq müharibəsi aparıb.
Qarabağda aparılan bərpa işləri də müsahibədə geniş yer tutub. Prezident İlham Əliyev qeyd edib ki, artıq 50 mindən çox keçmiş məcburi köçkün öz yurduna qayıdıb və “Böyük Qayıdış” proqramı uğurla davam etdirilir. Lakin mina təhlükəsi və infrastrukturun tamamilə məhv edilməsi bərpa prosesini ləngidir.
Prezident xüsusilə Zəngəzur dəhlizi və “TRIPP” – Trampın Beynəlxalq Sülh və Rifah Marşrutu layihəsi üzərində geniş dayanıb. Bu layihə Azərbaycanın əsas hissəsi ilə Naxçıvanı birləşdirməklə yanaşı, Asiya ilə Avropa arasında yeni nəqliyyat və ticarət bağlantısı yaratmağı hədəfləyir.
İlham Əliyev bildirib ki, dəhliz üzrə dəmir yolunun Azərbaycan ərazisindəki hissəsi tam hazırdır, lakin Ermənistan tərəfdə gecikmələr var. ABŞ-ın vasitəçiliyi ilə Ermənistanın dəhlizin təhlükəsizliyini təmin etməsi üçün beynəlxalq zəmanət mexanizmləri formalaşdırılıb.
İranla münasibətləri “çox konstruktiv və mehriban” kimi dəyərləndirən Prezident, İran Prezidentinin azərbaycanlı olması və Azərbaycan dilində danışmasının bu münasibətlərə müsbət təsir etdiyini bildirib. Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı yayılan şayiələri təkzib edərək qeyd edib ki, Azərbaycanın İranla sərhədi kəsmək niyyəti yoxdur.
Alternativ olaraq həyata keçirilən Araz dəhlizi layihəsi artıq icra mərhələsindədir. Bu marşrut Ermənistanı kənarda qoyaraq Azərbaycan və İran arasında birbaşa əlaqəni təmin edir.
Prezident Əliyev Azərbaycanın mülki təyyarəsinin Rusiya tərəfindən vurulmasını “faciəvi səhv” adlandırıb və Moskvanın bu hadisəyə adekvat reaksiya vermədiyini bildirib. Müqayisə üçün, 2020-ci ildə Azərbaycan tərəfindən təsadüfən vurulan rus helikopteri ilə bağlı Azərbaycanın dərhal üzr istəməsi, təzminat ödəməsi və məsuliyyəti qəbul etməsi xatırladılıb.
Təyyarə hadisəsindən sonra Rusiyada azərbaycanlılara qarşı baş verən zorakılıq halları ölkədə ciddi narahatlıq doğurub. Prezident bu addımları qınayaraq vurğulayıb ki, Azərbaycan təmkin nümayiş etdirməklə yanaşı, hörmətsizliyə cavabsız qalmayacaq.
Müsahibədə Prezident İlham Əliyevin əsas mesajı budur: Azərbaycan artıq regionda sabitlik və inkişaf mərkəzinə çevrilib. Müharibəyə son qoyaraq sülh təşəbbüsləri ilə çıxış edən Azərbaycan, regional əməkdaşlıq və nəqliyyat layihələrində liderlik mövqeyini möhkəmləndirir.
Minsk Qrupunun fəaliyyətsizləşdirilməsi, beynəlxalq hüquqa əsaslanan razılaşmalar, tranzit imkanlarının inkişafı və təhlükəsizlik zəmanətləri Azərbaycanın postmünaqişə dövrü siyasətinin əsas sütunlarıdır. İlham Əliyev bu müsahibə ilə regiona və dünyaya aydın mesaj verir: Azərbaycan təkcə keçmişi deyil, gələcəyi də müəyyən edən ölkədir.
Azərbaycan son illərdə yalnız regional güc deyil, həm də beynəlxalq münasibətlər sistemində fəal iştirak edən ölkə kimi çıxış edir. Prezident İlham Əliyevin çıxışları Azərbaycanın regional diplomatiya, enerji strategiyası və humanitar siyasətdə nə qədər çoxşaxəli və çevik olduğunu bir daha nümayiş etdirir.
İsrail və Suriya arasında normallaşma prosesində Azərbaycanın vasitəçi rolu onun yeni diplomatik funksiyalarını üzə çıxarır. Uzun illər münasibətlərin kəsildiyi Suriya ilə əlaqələrin bərpası yalnız humanitar yardım deyil, eyni zamanda enerji təchizatı vasitəsilə həyata keçirilir. Azərbaycan qazının Türkiyə və Qətər üzərindən Suriyaya ötürülməsi yalnız enerji təhlükəsizliyi baxımından deyil, həm də siyasi dialoq üçün önəmli platforma yaradır. Bu, Azərbaycanın həm müsəlman həmrəyliyini qoruyan, həm də geosiyasi sabitliyə töhfə verən siyasət yeritdiyini göstərir.
Azərbaycan hazırda 10 Avropa ölkəsini qazla təmin edir ki, onlardan 8-i Avropa İttifaqının üzvüdür. Bu, Azərbaycanın enerji diplomatiyasını regional çərçivədən çıxararaq Avrasiyanın enerji təhlükəsizliyində əsas aktora çevirib. 2030-cu ilədək əlavə 8 milyard kubmetr qaz ixracı planlaşdırılır. Eyni zamanda, Azərbaycan Yaxın Şərq bazarına, xüsusilə Suriyaya qaz ixrac etməklə regiondakı mövqeyini genişləndirir. Bu, Azərbaycanın ilk Yaxın Şərq təcrübəsi olaraq həm iqtisadi, həm də geosiyasi baxımdan əhəmiyyətlidir.
Azərbaycanın BƏƏ və Səudiyyə Ərəbistanı ilə inkişaf edən tərəfdaşlığı xüsusilə bərpaolunan enerji sahəsində özünü göstərir. 2030-cu ilədək 6 giqavat günəş və külək enerjisi istehsalı planlaşdırılır. Bununla yanaşı, suyun duzsuzlaşdırılması və kənd təsərrüfatı sahəsində əməkdaşlıq da gündəmdədir. SOCAR və ADNOC arasında qarşılıqlı investisiyalar Körfəz regionu ilə münasibətlərin yalnız iqtisadi deyil, siyasi etimad üzərində qurulduğunu göstərir.
Azərbaycanda şiə və sünni müsəlmanların eyni məsciddə ibadət etməsi və təriqət ayrı-seçkiliyinə yol verilməməsi ölkəni müsəlman dünyası üçün nümunəyə çevirir. Prezident Əliyevin qeyd etdiyi kimi, təriqətçiliyin qarşısını almaq müsəlman dünyasının qarşısında duran ən mühüm vəzifələrdən biridir. Azərbaycanın dövlət siyasəti dini tolerantlıq üzərində qurulub və bu, həm daxili sabitliyin, həm də beynəlxalq İslam həmrəyliyinin möhkəmlənməsinə xidmət edir.
Azərbaycan hər iki ildən bir beynəlxalq mədəniyyətlərarası dialoq forumları keçirir. Bu tədbirlər yalnız dinlərarası anlaşmanı təşviq etməklə kifayətlənmir, eyni zamanda Azərbaycanın multikultural və tolerant cəmiyyət modelini dünyaya təqdim edir. Müsəlman ölkələrinin liderləri bu modeli yüksək qiymətləndirir və Azərbaycanın mədəniyyətlərarası körpü rolunu qəbul edirlər.
Prezident İlham Əliyev ABŞ-ın keçmiş Prezidenti Donald Trampın sülh təşəbbüslərini yüksək qiymətləndirərək onu Nobel Sülh Mükafatına namizəd göstərib. Trampın şəxsiyyəti və siyasəti Azərbaycan tərəfindən təqdir olunur. Digər tərəfdən, Bayden administrasiyası ilə münasibətlər kəskin şəkildə pisləşib. “907-ci düzəliş”in yenidən aktivləşdirilməsi və Azərbaycana qarşı tətbiq edilən sanksiyalar Bakı-Vaşinqton münasibətlərini gərginləşdirib. Bu yanaşma ABŞ-ın ikili standartlarını nümayiş etdirir.
Azərbaycan, Türk Dövlətləri Təşkilatının gücləndirilməsini xarici siyasətinin əsas istiqamətlərindən biri kimi qəbul edir. 2021-ci ildə imzalanmış Şuşa Bəyannaməsi ilə Türkiyə ilə hərbi və siyasi müttəfiqlik statusu əldə edən Azərbaycan, Özbəkistan və digər üzv dövlətlərlə də strateji tərəfdaşlıq qurub. Bu birlik ortaq etnik, tarixi və mədəni köklərə əsaslanır və iqtisadi, enerji, nəqliyyat və təhlükəsizlik sahələrində böyük potensial vəd edir.
Türkiyənin NATO daxilində ikinci ən güclü orduya sahib olması və Azərbaycan ordusunun döyüş meydanında göstərdiyi nailiyyətlər, Türk Dövlətləri Təşkilatının hərbi gücünün artmaqda olduğunu göstərir. Azərbaycan həm də nəqliyyat və logistika dəhlizlərinin əsas oyunçusu kimi çıxış edir. Bu isə ölkəni yalnız iqtisadi baxımdan deyil, strateji baxımdan da əvəzolunmaz edir.
Azərbaycanın çoxşaxəli xarici siyasəti və sabit daxili strukturu onu regional və qlobal miqyasda mühüm aktora çevirib. İstər enerji sahəsində Avropanın etibarlı tərəfdaşı, istər Yaxın Şərqdə sülh təşəbbüskarı, istərsə də Türk dünyasında inteqrasiyanın lokomotivi kimi Azərbaycan beynəlxalq arenada artan nüfuzu ilə diqqət mərkəzindədir.

Kənan Quliyev
Yeni Azərbaycan Partiyası Laçın rayon təşkilatının məsləhətçisi

• Sülh
• Müharibə
• Müsahibə
• Geosiyasi Reallıqlar
• Prezident İlham Əliyev