BTC-də ixracatın azalması obyektiv və keçici səbəblərlə bağlıdır
Böyük Britaniyanın BP şirkəti tərəfindən idarə olunan Bakı-Tbilisi-Ceyhan (BTC) boru kəməri ilə neft ixracı 2025-ci ilin yanvar-iyul aylarında ötən ilin eyni dövründəki 17,167 milyon tondan 16,156 milyon tona düşüb, bu barədə Azərbaycanın Dövlət Statistika Komitəsindən bildirilib.
Dövr ərzində BTC ilə vurulan tranzit neftin həcmi 3,214 milyon tondan 2,645 milyon tona qədər azalıb.
Azərbaycan BTC ilə nəql olunmuş neftin ümumi həcminin 75,0%-ni nəql edib ki, bu da cari ilin yanvar-iyul aylarında 21,553 milyon ton təşkil edib.
Azərbaycanla yanaşı, Qazaxıstan və Türkmənistan da BTC vasitəsilə neft ixrac edir.
Əvvəl onu qeyd edək ki, iyul ayının 24-də BTC ilə nəql edilən xam neftdə üzvi xlorid aşkarlandı. Bu maddə neftayırma zavodlarının avadanlıqlarını korlaya bilir. Ona görə də iyul ayının son bir həftəsi ərzində BTC ilə ixracat, demək olar ki, dayandırılıb. İxracatın azalmasının bir səbəbi məhz budur. Nəzərə almaq lazımdir ki, BTC ilə gündə 600 min bareldən çox xam neft ixrac edilir. Kəmərin bir həftə dayanması 4,2 milyon bareldən çox itki deməkdir.
Eyni zamanda, 2025-ci ilin yanvar-iyul aylarında Bakı-Tbilisi-Ceyhan (BTC) boru kəməri ilə neft ixracının azalmasının digər mümkün səbəbi də var. Bu tip dəyişikliklər adətən kompleks faktorların birləşməsindən yaranır. Əsas ehtimal olunan səbəblərdən biri neft hasilatının azalmasıdır.
Son illər Azərbaycanın nefthasilatında azalmalar hələ də davam edir. Əgər Azərbaycan daxilində, xüsusilə də "Azəri-Çıraq-Günəşli" (AÇG) kimi əsas yataqlarda hasilat azalıbsa, bu, BTC ilə ixrac olunan həcmlərə də təsir edib. Yataqlarda aparılan planlı təmir və texniki xidmət işləri də hasilatı müvəqqəti də olsa azaldır
Bu dövr ərzində BTC ilə ötürülən tranzit neft həcmi də azalıb (3,214 mln tondan 2,645 mln tona). Bu, Qazaxıstan və ya digər ölkələrin BTC vasitəsilə neft ixracını azaltmasından irəli gəlir. Artıq bir aya yaxındir ki, Qazaxıstan və Türkmənistan alternativ marşrutlardan istifadə edir (məsələn, TransXəzər nəqliyyatı).
Neftə tələbatın dəyişməsi fonunda qlobal iqtisadi yavaşlama və ya enerji keçidi siyasətləri nəticəsində bəzi bölgələrdə neftə olan tələbat azalmaqdadır.
Aşağı qiymət dövrlərində bəzi ölkələr hasilatı məhdudlaşdıra bilər ki, bu da ixracda azalmaya səbəb olur.
Dənizdə və ya boru kəməri boyunca əlverişsiz hava şəraiti nəqliyyat və hasilatı müvəqqəti dayandırır ki, bu da müxtəlif dönəmlər üçün ixracat statistikasına mənfi təsir göstərir.
Hasilatın azalmasına regional geosiyasi gərginliklər də təsir göstərir. Məsələn, Gürcüstan və ya digər tranzit ölkələrdə baş verən siyasi və ya texniki hadisələr BTC kəmərinin fəaliyyətinə təsir göstərə bilər.
Bəzi hallarda, hasilat sabit qalanda belə, alternativ marşrutlara üstünlük verilməsi nəticəsində də BTC-də ixracat azala bilir.
Azərbaycanın bəzi neft həcmləri müvəqqəti və sifarişə uyğun olaraq digər marşrutlarla (məsələn, dəmir yolu ilə Gürcüstan limanlarına və ya Bakı-Supsa kəməri ilə) ixrac edilir.
Əgər bu azalma davamlı və ya kəskin xarakter daşıyırsa, bu, hökumət və BP tərəfindən yeni hasilat strategiyalarına keçidi və ya logistik dəyişiklikləri tələb edə bilər.
Məlum olduğu kimi, ötən il Azərbaycanda neft hasilatının azalmasının qarşısını almaq üçün xarici neft şirkətləri ilə əlavə müqavilələr bağlanıb, neft sənayesinə daha 11,6 milyard dollar investisiya qoyulacağı öhdəliyi götürülüb. Artıq bu investisiyaların qoyulmasına başlanılıb və qarşıdakı 3 il ərzində neft hasilatının azalmasının dayanması və əks tendensiyanın olacağı gözləniləndir.
Akif NƏSİRLİ
