Tarix boyu azadlığı və dövlətçiliyi uğrunda mübarizə aparmış dost polyak xalqı bu gün Polşa Ordusu Gününü qeyd edir. Məhz 105 il əvvəl - 1920-ci il 13-25 avqust tarixlərində Polşa Ordusu Sovet Qırmızı Ordusu üzərində qalibiyyət qazanıb və qədirbilən Polşa xalqı öz qəhrəman əcdadlarının mübarizəsini əbədiləşdirmək üçün Varşava Döyüşünün xatirəsinə Polşa Ordusu Gününü təsis edib.
Hafta.az-ın yazdığına görə, Polşa qoşunları o zaman bolşeviklərin Varşavadan geri çəkilməsinmə nail olublar ki, bu da müharibənin taleyini kökündən dəyişib, yenidən dirçəlmiş Polşanın müstəqilliyini qoruyub saxlamağa imkan verib, həmçinin Sovet İttifaqının Qərbi Avropaya qarşı hücum və beynəlxalq inqilaba təkan vermək planlarını sarsıdıb.
Qeyd edək ki, hər il avqustun 15-də Polşada qeyd olunan bu bayram 1920-ci ildə Polşa-Sovet Müharibəsi zamanı Varşava döyüşündə Sovet Rusiyası üzərində qazanılan qələbəni şərəfləndirir. Tədbir Polşa Silahlı Qüvvələrinin ölkə üzrə bütün bölmələri tərəfindən hərbi paradlar, texnikanın nümayişi, sərgilər və xatirə mərasimləri ilə qeyd olunur. Günün ən görkəmli hadisələrindən biri olaraq paytaxt Varşavada böyük hərbi parad keçirilir. Əvvəlcə İkinci Respublika dövründə qeyd olunan bayram 1947-ci ildən başlayaraq kommunist dövründə hakimiyyət tərəfindən yasaqlanıb, ancaq 1992-ci ildə yenidən bərpa edilib.
Ümumiyyətlə, Azərbaycan oxucusu olaraq bu müharibə haqda nə bilirik? Qısa məlumat verməyə çalışaq:
1920-ci ilə qədər Rusiya vətəndaş müharibəsində bolşeviklər qalib gəldilər, lakin onların idarə etdiyi dövlətin sərhədləri hələ də qeyri-müəyyən idi. Yenicə müstəqilliklərini təsdiqləyən polyaklar şərqə - Belarus və Ukraynaya doğru irəlilədilər və bu zaman Qırmızı Ordu bolşevik hakimiyyətini qərbə doğru genişləndirdiyi üçün toqquşmalara səbəb oldu. Polşa qüvvələri üzərində bəzi sürətli qələbələrdən həyəcanlanan Lenin qeyri-adi dərəcədə şübhəli bir sxem hazırladı: inqilabı Qırmızı Ordunun süngülərində ixrac etmək. Plana əsasən onlar Polşanı işğal etmək üçün Varşavaya yaxınlaşdıqda Polşa kommunistləri fəhlə sinfini inqilab üçün ayağa qaldıracaq və Qırmızı Ordunu xilaskar kimi qarşılayacaqlar. Polşalılar isə Lenini xəbərdar edirdilər ki, rusların işğalı bütün Polşa siniflərini tarixən zülm və işğal aşılayan Rusiyaya qarşı birləşdirəcək.
Polşa əsilli və çox qorxuducu bolşevik gizli polisi olan Çekanın rəhbəri Feliks Dzerjinski Qırmızı Orduya tabe olacaq və yeni hökuməti formalaşdıracaq Polşa İnqilab Komitəsinin rəhbəri təyin edildi. Lenin müvəffəqiyyət qazanılacağına tam əmin idi. Əvvəlcə hər şey yaxşı getdi, Semyon Budennının başçılığı altında Qırmızı Süvarilər Polşa qüvvələrini Ukraynadan çıxardı və altı həftə ərzində 20 tam diviziyadan ibarət Qırmızı Ordu Varşavanın qapısına çatdı. Lakin Polşa kommunistlərinin xəbərdar etdiyi kimi, bütün təbəqələr həqiqətən birləşdilər. Həmçinin Polşa komandiri Cozef Piłsudski çox cəsarətli bir əks-hücum planı hazırladı. Bu plana əsasən, Polşa ordusu şəhərin ətrafında müdafiəyə qalxacaq və Qırmızı Ordu döyüşə girəndə Polşanın ən yaxşı hissələri cənub cinahdan hücuma keçəcək, bolşevik rabitə xətlərini kəsəcək və Qırmızı Ordunun böyük hissəsini mühasirəyə alacaqdı. Bəzi polşalı generallar risklərdən qorxurdular, lakin alternativləri yox idi.
Qırmızı Ordu Varşavaya son hücumu həyata keçirəndə, Piłsudski Varşavanın tutulacağından qorxaraq əks hücuma 24 saat tez başlamalı oldu, hansı ki, bəzi bölmələr hələ tam yerində deyildi. Qırmızı Ordu şəhərdən cəmi 8 mil (13 km) aralıda yerləşən İzabelin kəndinə doğru irəliləyirdi, lakin Polşa ordusunun hücumu gözləniləndən daha çox uğur qazandı. Bolşevik xəttlərindəki boşluqdan keçərək, polyaklar kiçik müxalifətə qarşı sürətlə irəlilədilər. Qırmızı Ordu xaos içindəydi, komandirlər bölmələrinə nəzarəti itirdilər, bəzi diviziyalar Varşavada irəliləyişlərini davam etdirdilər, digərləri isə qaçdılar. Üç ordu parçalandı və minlərlə əsgər Şərqi Prussiyaya qaçdı. Polşa lancerlərinin işğalçıları məğlub etdiyi bir qarşılaşmada Bolşevik Birinci Süvari Ordusu tamamilə məhv edildi.
Dördüncü Ordu mühasirəyə alındıqdan sonra özü təslim oldu. Marşal Mixail Tuxaçevski öz qoşunlarını müdafiə xəttinə geri çəkməyə çalışdı, lakin bu onları xilas edə bilməyəcəkdi. Sonra daha bir neçə döyüş oldu, lakin polyaklar effektiv şəkildə qalib gəldi. Lenin, əhalisi qətiyyən polyak olmayan böyük bir ərazini təslim edən sülh şərtləri ilə razılaşmağa məcbur oldu. 1939-cu ildə Qırmızı Ordu onu geri qaytarmaq üçün geri qayıtdı, lakin məğlubiyyət yaşadı: Varşava 1980-ci illərdə Əfqanıstana qədər Qırmızı Ordunun başına gələn ən böyük fəlakətlərdən biri olaraq rusların yaddaşında qaldı.
Bəzi hərbi tarixçilər Varşava döyüşünü 20-ci əsrin əsas döyüşlərindən biri hesab edirlər. Polşa vətənpərvərləri bu qələbəni 1683-cü ildə Vyananı mühasirəyə alan Osmanlı mühasirəsində kral Yan Sobieskinin qələbəsi kimi alqışladılar.
Tarixi məlumatlara əsasən, bu döyüşlərdə ruslar təxminən 15 minlə 25 min arasında hərbçi itirdi, 65 min nəfəri əsir düşdü və təxminən 35 min əsgər də Almaniyada əsir götürüldü.
Polşa ordusunun itkisi isə 5 minədək ölü, 22 min yaralı və 10 min itkin oldu...
