"Amerika texnologiyası olmadan mümkün deyil, amma..."
Avropa ölkələri hərbi xərclərini misli görünməmiş səviyyədə artırsa da, ABŞ-dan silah almaq məsələsi gündəmdə ciddi suallar doğurur.
Moderator.az xəbər verir ki, bu barədə "Bloomberg" nəşri yazıb.
Nəşr yazır ki, Avropanın əsas qərargahlarında son aylar artan gərginlik bir məsələyə bağlanır: Donald Trampın siyasəti və Rusiyaya münasibəti nəticəsində ABŞ silahlarına olan inam ciddi şəkildə sarsılıb.
ABŞ prezidenti Tramp bir neçə dəfə NATO müttəfiqlərini qorumaqdan imtina edəcəyini açıq şəkildə dilə gətirib. O, hətta bəzi Avropa ölkələrinə qarşı ərazi iddialarını gündəmə gətirib və Ukrayna ilə kəşfiyyat məlumatlarının paylaşılmasını müvəqqəti dayandırmaqla bütün ittifaqa mesaj verib: ABŞ hər an silah sistemlərini "söndürə" bilər.
Bu kontekstdə Avropa liderləri üçün silah alışını əhaliyə izah etmək çətinləşib. Niyə ÜDM-in 5 faiz səviyyəsində artan müdafiə büdcələrinin əhəmiyyətli hissəsi Trampın "siyasi təhlükə" yaratdığı ABŞ texnologiyasına yönəlir?
Fransa və Kanadanın mövqeyi: Avropaya güvənək
Fransa prezidenti Emmanuel Makron və Kanada hökuməti artıq açıq şəkildə Avropa istehsalçılarına üstünlük verilməsini təklif edir. Kanada hətta ABŞ-ın F-35 proqramından çıxıb əvəzində İsveçin "Gripen" qırıcılarını almağı nəzərdən keçirir.
Kanadanın baş naziri Mark Karni bu ayın əvvəlində bildirib: "Artıq müdafiə investisiyalarımızın dörddə üçünü Amerikaya yönəltməməliyik". Danimarka da eyni narahatlıqları bölüşür: ABŞ-ın Qrenlandiyanı almaq təklifi Tramp tərəfindən səsləndirildikdən sonra bəzi danimarkalı siyasətçilər ABŞ silahlarının alınmasını "milli təhlükəsizlik üçün risk" adlandırıb.
Hələlik alternativ yoxdur
Bütün bu narahatlıqlara baxmayaraq, Avropa ölkələrinin ABŞ silahlarına alternativi azdır. İstər "Lockheed Martin"in F-35 qırıcısı, istərsə də "Patriot" raket sistemləri kimi yüksək texnologiyalı məhsullarda Avropanın öz yerli istehsal gücü yoxdur. Avropa müdafiə sənayesi "soyuq müharibə"dən sonra illərlə davam edən ixtisarlarla zəiflədilib və bu boşluq qısa müddətdə doldurula biləcək səviyyədə deyil.
Finlandiyanın "Insta Group" şirkətinin icraçı direktoru Tuure Lehtoranta bildirib: "Avropa bu yükü daşımağa hazır deyil. Nə istehsal gücü, nə də layihələndirmə sahəsində kifayət qədər resurs var". NATO rəsmiləri də etiraf edir ki, Ukraynaya göndərilən silahlar səbəbilə anbarlar boşalıb və bu səbəbdən müttəfiqlər yenidən ABŞ məhsullarına yönəlmək məcburiyyətindədir.
Britaniyanın jesti və Avropada yeni fürsətlər
Böyük Britaniya bu həftə ən azı 12 ədəd F-35A təyyarəsi alacağını elan edib. Bu qərarın baş nazir Kir Starmerin Trampın dəstəyini qazanmaq üçün atdığı addım kimi qiymətləndirilir. Bununla yanaşı, Avropa şirkətləri də fürsəti əldən vermək istəmir. "Saab", "Rheinmetall" və "Leonardo" kimi firmaların səhmləri 50 faizdən çox artıb. "Saab" şirkətinin rəhbəri Mikael Yohansson deyib: "Avropa istehsalına yönəlik kəskin dönüş hələ müşahidə olunmasa da, bunun bir tendensiyaya çevriləcəyini düşünürəm".
NATO planları və Rusiya təhlükəsi
Haaqa sammitində NATO liderləri 2035-ci ilə qədər müdafiə xərclərinin ÜDM-in 5 faizinə çatdırılması ilə razılaşıb. Bu, Avropaya öz sənayesini qurmaq üçün zaman qazandıracaq, lakin yaxın illərdə ABŞ-dan asılılıq dəyişməyəcək. Bu arada Qərb hərbi kəşfiyyatına görə Vladimir Putin yaxın 5 il ərzində NATO ölkələrinə qarşı hücuma hazırlaşır. "Bloomberg"in sızdırdığı ssenariyə əsasən, hücum Baltikyanı ölkələrdən başlaya bilər.
Avropa silah dilemmasında
Nəticə olaraq, Avropa ölkələri iki təhlükə arasında qalıb: Trampın qeyri-müəyyən siyasəti və Putinin real təhlükəsi. Həm daxili ictimai rəyi sakitləşdirmək, həm də texnoloji üstünlüyü qorumaq üçün Avropa ya ABŞ-a etibar etməyə davam edəcək, ya da öz müdafiə sənayesində köklü inqilab etməli olacaq. Amma bu ikinci yol uzun və çətin olacaq.
