V yazı
1. Kodun anatomiyası: DNT nə deyir?
Bioloji həyatın əsas sirri – genetik kod – hüceyrənin içindəki məlumat kitabxanası kimi fəaliyyət göstərir. Bu kod dörd əsas simvolla yazılıb: A (adenin), T (timin), G (guanin) və C (sitozin). DNT-nin bu dörd hərfi canlıların quruluşunu, funksiyalarını və inkişaf mərhələlərini təyin edən milyonlarla “söz”ə çevrilir.
Bu baxımdan, hüceyrə yalnız fiziki varlıq deyil, həm də informasiya prosessorudur – hər bir bölünmə, sintez və regenerasiya bir əmrin yerinə yetirilməsidir. Hüceyrə öz proqramını oxuyur və tətbiq edir.
2. Həyatın informasiyası: Bioloji varlığın izahedilməz proqramı
Genetik kod yalnız quruluşu deyil, həm də funksionallığı – yəni həyatın necə davam edəcəyini də müəyyənləşdirir. Genlər vasitəsilə zülallar sintez olunur, hüceyrələrə “nə etməli” olduqları göstərilir.
Bu mənada həyat – bir proqramdır, genlər isə onun əmrləridir. Milyardlarla il ərzində dəyişmədən ötürülən bu informasiya, bəzən isə təkamül nəticəsində yenidən yazılan versiyası, həyatın dayanıqlığını və adaptasiya gücünü göstərir.
3. Gizli proqramlar varmı?
Elm genetik kodun tam oxunduğunu iddia etsə də, bu kodun bəzi sahələri – “səssiz zonalar” – hələ də sükut içindədir. Bəziləri bu hissələrin mənasız olduğunu deyir, amma epigenetika bu fikri dəyişir: bədənin hansı genləri oxuyub, hansını susturduğu kod üzərindəki başqa bir kodla idarə olunur.
Bu, kodun içində başqa kodların da olduğunu göstərir. Sanki Tanrı, bəzi məlumatları ehtiyat üçün gizləyib və yalnız müəyyən şərtlər daxilində onların aktivləşməsinə icazə verir.
4. İnsan və genetik informasiya: Biz kimin yazdığı koduq?
Əgər insan bir kod nəticəsində yaranıbsa, bu kodun müəllifi kimdir? Təkcə bioloji mutasiyalar, yoxsa arxasında bir niyyət duran kosmik proqram?
İnsanın genomu yalnız bioloji xəritə deyil, həm də yaddaşdır – nəsillərin, keçmişlərin, ehtimalların daşıyıcısıdır. Bəlkə də, biz Tanrının yazdığı, hələ sonu oxunmamış bir kitabın canlı sətirləriyik.
5. Son söz: Genetik kodun arxasındakı “ruh”
Həyatı yalnız kodla izah etmək yetərli deyil. Hər kodun anlam qazanması üçün onu oxuyan bir şüur, onu yaşadan bir ruh lazımdır. DNT – bədənə yazılmış mətndir, ruh isə onun şərhidir.
Genetik kodun fonunda ilahi hikmətin, yaradıcı qüvvənin əks-sədası duyulur. Bəlkə də həyat, ruhun kodda axtardığı sonsuz mənanın başlanğıcıdır.
Oğuz Arif
