Ekspertlər hesab edir ki, ABŞ prezidenti Venesuelada uzun illərdir hakimiyyətdə olan avtoritar lideri hərbi güc tətbiq etmədən devirməkdə çətinlik çəkəcək...
Müəlliflər: Maykl Skott - Rio-de-Janeyro, Co Deniels - Boqota, Ceymi Smayt - Nyu-York
The Financial Times nəşri
Venesuela lideri Nikolas Maduro ABŞ prezidenti Donald Trampın sanksiyalara məruz qalan venesuela neft tədarükünə tam blokada elan etməsindən sonra hakimiyyəti dövründə ən ciddi sınaqlardan biri ilə üz-üzə qalıb. Lakin ekspertlərin fikrincə, Vaşinqtonun uzun illərdir Karakasda hakimiyyətdə olan bu avtoritar lideri devirməsi üçün təkcə iqtisadi və siyasi təzyiqlər kifayət etməyə bilər, bunun üçün hərbi müdaxilə zəruri ola bilər.
Çərşənbə axşamı Tramp Maduronun inqilabi-sosialist hökumətini xarici terror təşkilatı elan edib və ABŞ sanksiyalarına düşən, Venesuelaya gedən və ya ölkədən çıxan neft tankerlərinə qarşı “tam və hərtərəfli blokada” tətbiq ediləcəyini bəyan edib.
Təzyiq aləti kimi o, Karib dənizində yerləşdirilmiş ABŞ hərbi gəmilərinə işarə edərək, bu qüvvələrin cəmləşməsini “Cənubi Amerika tarixində indiyədək toplanmış ən böyük armada” adlandırıb.
Trampın bu son addımı ötən həftə ABŞ qüvvələrinin həyata keçirdiyi dramatik əməliyyatdan sonra gəlib. Həmin əməliyyat zamanı Venesuela sahilləri yaxınlığında təxminən 100 milyon dollar dəyərində neft daşıyan tanker ələ keçirilib. Bu neftin bir hissəsi Maduronun əsas müttəfiqlərindən olan Kubaya göndərilməli idi.
“Biz heç kimə icazəsiz keçməyə imkan verməyəcəyik”, deyə Tramp çərşənbə günü bildirib. O, Maduronun sələfi Uqo Çavesin Venesuela neft sektorunu milliləşdirməsinə açıq eyham vuraraq əlavə edib.
“Onlar bütün enerji hüquqlarımızı əlimizdən aldılar. O qədər də uzaq olmayan keçmişdə bizim bütün neftimizi müsadirə etdilər və biz onu geri istəyirik”, deyə Tramp qeyd edib.
Dəniz daşımalarını izləyən şirkətlərin məlumatına görə, Venesuelaya doğru hərəkət edən bir sıra neft tankerləri marşrutun ortasında geri dönüb, ölkənin ərazi sularını tərk etməyə hazırlaşan gəmilər isə çıxışı təxirə salıblar.
ABŞ Hərbi Dəniz Qüvvələri İnstitutunun donanma izləyicisinin məlumatına əsasən, dekabrın 15-nə olan vəziyyətə görə, dünya üzrə yerləşdirilmiş ABŞ hərbi gəmilərinin təxminən 11 faizi Karib regionunda olub. ABŞ qüvvələri Vaşinqtonun narkotik qaçaqmalçılığında istifadə edildiyini iddia etdiyi 20-dən çox sürətli qayığı məhv edib, həmçinin Venesuela sahilləri boyunca bombardmançı və qırıcı təyyarələrlə uçuşlar həyata keçirib.
Ağ Evin aparat rəhbəri Suzi Uayls bu həftə Vanity Fair jurnalına verdiyi müsahibədə bildirib ki, prezident “Maduro ‘təslim oldum’ deyənə qədər qayıqları partlatmağa davam etmək istəyir”. Bu açıqlama ABŞ prezidentinin əsl məqsədinin rejim dəyişikliyi olması kimi geniş şərh olunub.
Çərşənbə günü ABŞ Nümayəndələr Palatası demokratlar tərəfindən irəli sürülmüş iki qətnaməni cüzi səs fərqi ilə rədd edib. Həmin sənədlər Trampın Karib kampaniyasına, o cümlədən qayıqlara zərbələrə və “Venesuelada və ya ona qarşı hərbi fəaliyyətə” Konqresin razılığının tələb olunmasını nəzərdə tuturdu.
ABŞ-nin keçmiş rəsmisi, iqtisadi sanksiyalara həsr olunmuş “Chokepoints” kitabının müəllifi Edvard Fişman bildirib ki, Trampın son addımı strategiyada fundamental dəyişiklik deməkdir. Onun sözlərinə görə, dəniz blokadasının məcburi tətbiqi və Venesuelanın neft ixracının böyük hissəsinin, bəlkə də hamısının ələ keçirilməsi müharibə aktına bənzəyir və blokada adətən müharibənin başlanğıcı hesab olunur, diplomatik alət deyil.
Bu fonda venesuela istiqrazlarının qiymətləri kəskin bahalaşıb. İnvestorlar Maduronun rejiminin süqut ehtimalının artdığını qiymətləndirirlər. Aurora Macro Strategies konsaltinq şirkətindən Daniel Lansberq-Rodriqes qeyd edib ki, Tramp administrasiyası Maduronu indiyədək olmadığı qədər tarazlıqdan çıxarıb. Bununla belə, o vurğulayıb ki, Venesuela lideri “nəhəng barıt çəlləyinin üzərində oturub” və bu vəziyyətin partlaması üçün hələlik həlledici qığılcım görünmür.
Maduro daha əvvəl də sanksiyalardan, o cümlədən Trampın ilk administrasiyası dövründə Venesuelanın dövlət neft şirkəti PDVSA-ya qarşı tətbiq edilən məhdudiyyətlərdən sağ çıxıb və hələ də müəyyən dəstək mənbələrinə malikdir.
Neft ixracının bir hissəsi davam edir. Venesuelada gündə təxminən 1 milyon barel hasil edilən neftin dörddə birinə yaxınını istehsal edən Chevron şirkəti hasilat və satış üçün lisenziyasını saxlayır. Şirkət bildirib ki, Venesueladakı fəaliyyəti ABŞ hökumətinin müəyyən etdiyi sanksiya rejimləri də daxil olmaqla bütün qanun və qaydalara tam uyğun şəkildə davam edir.
Bundan başqa, Venesuela neftini daşıyan bütün tankerlər ABŞ sanksiyalarına düşmür, baxmayaraq ki, ABŞ Maliyyə Nazirliyinin Xarici Aktivlərə Nəzarət İdarəsinin siyahısının genişləndirilməsi üzərində iş aparılır. TankerTrackers.com saytının rəhbəri Samir Madani bildirib ki, Rusiya və İranın dəstəyi ilə fəaliyyət göstərən “kölgə donanmasının” təxminən 60 faizi hələ də bu siyahıya salınmayıb.
Əsas suallardan biri Venesuelanın ixrac blokadaya alınacağı təqdirdə nə qədər müddət neft hasilatını davam etdirə biləcəyidir. PDVSA çərşənbə günü xam neft ixracının “adi qaydada” davam etdiyini bildirsə də, şirkət daxilindəki mənbə daha bədbin mövqe sərgiləyib. Mənbənin sözlərinə görə, quru anbarlar təxminən beş günlük ehtiyat üçün nəzərdə tutulub, dənizdə isə ən yaxşı halda daha yeddi günlük imkan var.
Harvard Growth Lab-dan tədqiqatçı Gilyermo Arkay hesab edir ki, PDVSA əvvəlcə böyük ehtiyatlar toplayacaq, lakin ağır nefti seyrəltmək üçün idxal olunan neft-kimya məhsullarının çatışmazlığı səbəbindən sonda hasilatı dayandırmaq məcburiyyətində qalacaq.
Kpler analitik şirkətinin məlumatına görə, ötən həftə Rusiyadan gətirilən nafta – seyrəldici maddə daşıyan tanker geri dönüb, baxmayaraq ki, dekabrın 13 və 14-də bu maddəni daşıyan iki gəmi Venesuelaya çatıb.
Neftdən əlavə, Maduronun rəsmi statistikalarda əksini tapmayan digər sərt valyuta mənbələri də mövcuddur. Qanunsuz qızıl hasilatı, təyyarələrlə narkotik qaçaqmalçılığı və saxta məhsulların ticarəti əldə olunan dollarların təhlükəsizlik qüvvələrinin, ordu və xüsusi xidmətlərin loyallığının qorunmasına yönəldilməsinə imkan verir.
Bununla belə, ABŞ artıq artan hərbi fəallıq fonunda Venesuela hava məkanında uçuşların riskləri barədə aviaşirkətləri xəbərdar edib.
Karakasda Maduro rejimi sərt və meydanoxuyan mövqeyini qoruyur. Lakin küçələrdə bolivar indiyədək olmadığı qədər sürətlə dəyər itirir, dollar qıtlığı dərinləşir, iqtisadçılar isə bu il inflyasiyanın 500 faizi keçəcəyini bildirirlər. Kuba ABŞ sanksiyalarına 60 ildən artıq dözmüş olsa da, Venesuela ilə Kuba arasında ciddi fərqlər var.
Venesuelanın əhalisi demək olar ki, üç dəfə çoxdur və rejimə sadiq elitalar kubalı inqilabçılara nisbətən xeyli yüksək həyat səviyyəsinə öyrəşiblər.
Havana Maduronun ən mühüm və etibarlı müttəfiqi olaraq qalır, onun şəxsi mühafizəsini və əks-kəşfiyyat kadrlarını təmin edir. Lakin Rusiya, İran və Çin kimi digər beynəlxalq tərəfdaşlar hələlik ciddi dəstək göstərməyiblər.
Chatham House-dan Latın Amerikası üzrə ekspert Kristofer Sabatini hesab edir ki, Trampın neft blokadası Maduronun administrasiyası üçün həlledici dönüş nöqtəsi olmaqla yanaşı, ABŞ sanksiyalarının icrasının təmin edilməsi baxımından da mühüm addımdır. Onun fikrincə, Maduro qızıl, narkotik və çirkli pulların yuyulması hesabına yaranan nəhəng gəlir boşluğunu doldura bilməyəcək.
Bununla belə, Uqo Çavesin başlatdığı “Bolivarian inqilabının” artıq dörddə bir əsrdir davam etdiyini nəzərə alan az sayda müşahidəçi ABŞ-nin hərbi təzyiqi olmadan Venesuela rejiminin süqutuna mərc etməyə hazırdır. Trampa yaxın keçmiş ABŞ rəsmisi bildirib ki, prezident Venesuela siyasətində “maksimum vizual effekt və minimum risk” axtarır və rejim dəyişikliyi əməliyyatına gediləcəyi təqdirdə risklərin kəskin artacağını anlayır.
Sanksiyalar üzrə ekspert Edvard Fişman isə vurğulayıb ki, Maduronun devrilməsi üçün həlledici amil hərbi təzyiqdir. Onun sözlərinə görə, sanksiyalar nadir hallarda rejim dəyişikliyinə gətirib çıxarıb, halbuki ABŞ hərbi gücdən istifadə edəndə – Əfqanıstan və İraq nümunələrində olduğu kimi – bunu bacarıb. Ən çətin sual isə bundan sonrakı nəticələrə nəzarətin mümkün olub-olmamasıdır.
Poliqon.info
