BAKI, 15 dekabr. TELEQRAF
Son dövrlərdə Türkiyənin müxtəlif bölgələrində torpaq çökmələrinin sayı artıb. Çökmələr nəticəsində yaranan nəhəng dəliklərin dərinliyi onlarla, hətta yüzlərlə metrə çatır. Bəzi insanlar bunu ilahi qüvvənin təzahürü (Qiyamət əlaməti) kimi görür, hətta dini kitablara istinad edənlər də var. Amma bu çökmələr elmi baxımdan asanlıqla izah olunur.
Teleqraf xəbər verir ki, bu barədə “Daily Mail” məlumat yayıb.
Türkiyənin Fövqəladə Halların İdarə Edilməsi və Fəsadların Aradan Qaldırılması Agentliyinin məlumatına görə, təkcə Konya vilayətində 648 ciddi torpaq sürüşməsi qeydə alınıb. Bunların əksəriyyəti uzunmüddətli quraqlıq və yeraltı suların nəzarətsiz çıxarılması ilə bağlıdır. Konya Texniki Universitetinin mütəxəssisləri təkcə son bir ildə 20-dən çox yeni çökmə zonasını müəyyən edərək, 2021-ci ilə qədər xəritələrdə qeyd edilmiş təxminən 1900 problemli əraziyə əlavə ediblər.
2000-ci illərə qədər belə çökmələr nadir hallarda baş verirdi, onilliklərdə bir dəfə qeydə alınırdı. Amma son 25 ildə vəziyyət köklü şəkildə dəyişib, qlobal iqlim dəyişiklikləri, yağıntıların azalması və yeraltı suların tükənməsi nəticəsində indi hər il onlarla irimiqyaslı dəliklər yaranır. Onların bəzilərinin diametri 30 metri keçir.
Yeraltı suların səviyyəsinin enməsi zəncirvari effekt yaradır: quyular quruyur, ekosistemlər məhv olur, torpağın məhsuldarlığı azalır, torpaq möhkəmliyini itirir. Yeraltı suların intensiv şəkildə nasoslarla çəkilməsi deqradasiyanı daha da gücləndirir. Regionda artıq fermerlərin məhsullarını itirdiyi və ya təhlükəli sahələri tərk etməyə məcbur qaldığı hallar qeydə alınır.
NASA-nın məlumatları böhranın miqyasını təsdiqləyir: 2021-ci ildə Türkiyədə su anbarlarında suyun səviyyəsi son 15 ilin minimumuna enib. Yerli geoloji xidmətlər isə Konyada yeraltı suların onilliklər ərzində sürətlə azaldığını qeyd edirlər.
Oxşar təhlükələr dünyanın digər bölgələrində də qeydə alınıb. Tədqiqatçılar deyirlər ki, bu cür hadisələr ABŞ, Asiya ölkələri, Yaxın Şərq, Aralıq dənizi hövzəsi və Avstraliyada da müşahidə olunur. Xüsusilə ABŞ-də böyük düzənliklər, Kaliforniya və cənub-şərq ştatlarındakı durum narahatlıq doğurur.
Texas, Florida, Nyu-Meksiko və Arizona ştatlarında quraqlığın güclənməsi və su istifadəsinə ciddi nəzarətin olmaması halında torpaq sürüşmələrinin sayının artacağı proqnozlaşdırılır. Vaşinqton, Oreqon, Aydaho, Yuta, Kolorado və Vayominq ştatlarının bəzi bölgələri artıq kritik rütubət çatışmazlığı səviyyəsinə çatıb.
Son illərdə ABŞ-də bu cür hadisələrin bir silsiləsi qeydə alınıb: Texas ştatının Upton şəhərində köhnə neft quyusunun yaxınlığında yaranmış 60 metrlik çöküşdən tutmuş, cənubi Nyu-Meksikodakı uçqunlara qədər. Həmin ərazidə 9 metr dərinliyində krater avtomobilləri udub, insanların təxliyə edilməsinə səbəb olub.
