Alimlər qitə böyüklüyündə nəhəng formasiyalar aşkar ediblər. Bu formasiyaların mənşəyi planetin ilk günlərinə qədər uzanır. İllər boyu Everest Yer kürəsinin ən hündür nöqtəsinə çatanda mübahisəsiz meyar idi. Ancaq “Nature” jurnalında dərc edilən yeni bir araşdırma bu qavrayışı tamamilə alt-üst edir. Dünyanın ən böyük “dağları” səthdə deyil, minlərlə kilometrlərlə ayaqlarımızın altındadır.
Bu kəşf planetin böyük zəlzələlərdən sonra necə titrədiyini tədqiq etməyə imkan verən qlobal seysmik modelləşdirmə tədqiqatından irəli gəlir. Utrext Universitetində Arven Deussun komandası tərəfindən tətbiq edilən bu texnika nüvə ilə mantiya arasındakı sərhəddə, Afrikanın altında və Sakit Okeanın ortasında gizlənmiş iki nəhəng strukturu ortaya çıxardı. Tədqiqatçıların fikrincə, bu strukturlar min kilometrə qədər, Everest dağının hündürlüyündən təxminən yüz dəfə yüksəkdir. Ənənəvi dağlara bənzəməsələr də, ölçüləri onları planetin ən böyük məlum daxili strukturlarına çevirir.
Bu birləşmələrin hər birinin eni beş min kilometrə çata bilər və bir qitə qədər böyük bir ərazini tuta bilər. Onların quruluşu Yer qabığında məlum olan heç bir şeyə bənzəmir. Çox isti olan bu bölgələr milyardlarla ildir ki, mantiyanın qalan hissəsi ilə qarışmayan elementlərlə zəngindir. Tədqiqatın əsl əhəmiyyəti bu strukturların harada yerləşdiyini göstərməkdə deyil, onların kimyəvi xassələrini müəyyən etməkdədir. Bunu anlamaq üçün tədqiqatçılar seysmik enerjinin bu bölgələrdən keçərkən necə zəiflədiyini təhlil etdilər. Tapıntılar göstərir ki, bu formasiyalar son dərəcə sıx və bənzərsiz bir materialdan ibarətdir və hətta Yerin daxili hissəsinin çox hissəsindən daha qədimdir.
Bu strukturlarla bağlı bir nəzəriyyə, onların zamanla mantiyaya hopmuş qədim tektonik plitələrin qalıqları olmasıdır. Bu plitə kütlələrinin bir növ "geoloji qəbiristanlıq" əmələ gətirdiyi və onların mantiyanın qalan hissəsi ilə qarışmasının qarşısını aldığı düşünülür. Onların nəhəng ölçüsü və qeyri-adi quruluşları, Yer kürəsinin ilk günləri haqqında yeni ipucları təqdim etməklə planetimizin əmələ gəlməsi haqqında bildiklərimizi yenidən formalaşdırmaq potensialına malikdir.
Ülkər XASPOLADOVA ,
“Azərbaycan”
