Bakı, 9 dekabr, Leyla Muradzadə, AZƏRTAC
Murad Aci sovet və Rusiya yazıçısı və publisisti, coğrafiya elmləri doktorudur. Onun əsərləri türk xalqlarının tarixinə və dünya sivilizasiyasındakı roluna alternativ baxışın populyarlaşmasına əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərib. Onun milyonlarla tirajlarla nəşr olunan əsərləri ənənəvi tarixi kanonların, xüsusən də Böyük Köç və Orta əsrlər dövrünə aid olanların dərindən yenidən nəzərdən keçirilməsinə həsr olunub.
AZƏRTAC xəbər verir ki, bu gün tanınmış türkoloq, Rusiya, Avropa, Qafqaz və Qədim Albaniya tarixinə dair çoxsaylı kitab və məqalələrin müəllifi Murad Acinin doğum günüdür.
Murad Adjiyev 1944-cü il dekabrın 9-da Moskvada anadan olub. O, kumık idi.
Murad Aci təhsilini M.V.Lomonosov adına Moskva Dövlət Universitetində alıb, 1969-cu ildə Coğrafiya fakültəsini vaxtından əvvəl bitirib. 1973-cü ildə dissertasiya müdafiə edərək, iqtisad elmləri namizədi elmi dərəcəsi, eləcə də dosent adını alıb. Onun ilk elmi tədqiqatları Sibir və Uzaq Şərqdə iqtisadi coğrafiya və resursların istifadə edilməsi problemləri ilə bağlı olub.
1980-ci illərin sonlarına qədər M.Aci universitetlərdə müəllimlik fəaliyyətini SSRİ Dövlət Plan Komitəsi və Əlvan Metallurgiya Nazirliyinin nəzdindəki elmi-tədqiqat institutlarında işlə birləşdirib. 1989-cu ildə məşhur “Vokruq sveta” jurnalında işləməyə başlayıb və burada esselər yazıb, ekspedisiyalar təşkil edib.
Türk sivilizasiyası ideyası Avrasiyanın ən qədim və ən nüfuzlu mədəniyyətlərindən biri kimi, Acinin yaradıcılığında mərkəzi yer tutur. O, qədim Altayın türklərin əcdad yurdu və xalqların qlobal məskunlaşmasının başlanğıc nöqtəsi olduğuna dair nəzəriyyə irəli sürüb və bunu ümumi qəbul edilmiş tarixlərdən daha erkən tarixlərə aid edir.
“Polovets Çölünün yovşanı” (1994) və “Avropa. Türklər. Böyük Çöl” kimi əsas əsərlər Dəşti-Qıpçaq (Polovets Çölü) anlayışını yüksək inkişaf etmiş mədəniyyəti və siyasi təşkilatçılığı qonşu xalqlara, o cümlədən slavyanlara formativ təsir göstərən böyük bir çöl gücü kimi populyarlaşdırdı.
Murad Aci alternativ tarixə dair əsərlərində türk xalqlarının dünya tarixindəki rolunu yenidən nəzərdən keçirməyə yönəlmiş bir sıra inqilabi ideyalar irəli sürüb. Bu tezislər onun Avrasiyanın sivilizasiya mənbəyi kimi “Böyük Çöl” anlayışının əsasını təşkil edib.
Mərkəzi ideya Altayın sivilizasiyanın beşiyi olması iddiasıdır. Aci bu bölgəni bütün qlobal miqrasiyaların başlanğıc nöqtəsi və türk xalqlarının qitədə geniş yayılmasının başladığı ən qədim mədəniyyətin daşıyıcısı hesab edirdi.
Onun Tenqriçilik konsepsiyası bununla sıx bağlıdır. Aci iddia edirdi ki, türklərin Tenqriyə (Tək Səmavi Tanrı) inancı sadəcə qədim bir din deyil, digər monoteist təlimlərdən xronoloji olaraq daha əvvəl mövcud olan ən qədim monoteist kultdur. Bundan əlavə, o, Tenqriçiliyin sonradan Xristianlığa və digər dünya dinlərinə təsir etdiyi barədə cəsarətli tezis irəli sürüb. Onun təfsirinə görə, qədim bərabərtərəfli xaç təkcə Xristian simvolu deyil, həm də Tenqriçiliyin lütfünün ilkin simvoludur və Səmavi Tanrının işığının şüalarını ifadə edir.
Nəhayət, Aci türklərin sivilizasiya missiyası ideyasını müdafiə edirdi. O, türklərin yalnız “vəhşi” köçəri fəthçilər kimi ənənəvi təsəvvürü təkzib etməyə çalışırdı. Bunun əvəzinə, o, türklərin yüksək mədəniyyət, qabaqcıl biliklər və texnologiyalar daşıyıcıları olduğunu və bunları Avropa və Asiya xalqlarına fəal şəkildə ötürdüklərini, əsrlər boyu sivilizasiyaçı kimi çıxış etdiklərini sübut edirdi. Beləliklə, Aci türk xalqlarına onların tarixən əhəmiyyətli yerlərini qaytarmağa çalışırdı.
Murad Aci Azərbaycan tarixinə xüsusi olaraq ayrıca bir monoqrafiya həsr etməsə də, onun “Böyük Çöl” və qıpçaqların (kumanların) və digər türk tayfalarının geniş yayılması konsepsiyası təbii olaraq Cənubi Qafqaz və Xəzər dənizi bölgəsini əhatə edir.
Onun geniş konsepsiyası çərçivəsində azərbaycanlılar ən böyük türk xalqlarından biri kimi bu böyük çöl sivilizasiyasının birbaşa varisləridir.
Yol ayrıcında yerləşən Azərbaycan həmişə türk miqrasiyası və mədəni mübadiləsi üçün əsas bölgə kimi xidmət edib.
Murad Acının fikrincə, Azərbaycan xalqı Altay və Dəşti-Qıpçaqdan gələn qədim türk köklərini etnogenezi, dili və mədəniyyətində qoruyub saxlayır. Bu bölgə təkcə türkləri qəbul etməklə kifayətlənməyib, həm də onların məskunlaşma yerinə çevrilib, türk kimliyinə möhkəm əsaslanan unikal mədəniyyət yaradıb.
Murad Acinın yaradıcılığı müasir jurnalistikada bir fenomendir. Onun canlı, emosional dildə yazılmış kitabları oxucularda böyük maraq doğurur və türk xalqlarının milli özünüdərkinin artmasında katalizator rolunu oynayır.
