Azərbaycanda mənzil sahibi olmaq istəyən vətəndaşların böyük qismi ipoteka proqramlarından yararlanmağa çalışır. Lakin ən çox verilən suallardan biri belədir: hazırda istehlak və ya digər kredit öhdəliyi olan şəxs ipoteka ala bilərmi? AzPost mövzunu qüvvədə olan qaydalar və rəsmi tənzimləmələr əsasında izah edir.
Mövcud qanunvericiliyə və İpoteka və Kredit Zəmanəti Fondunun şərtlərinə görə, digər kredit öhdəliyinin olması ipoteka üçün müraciət etməyə maneə deyil. Lakin əsas meyar borcalanın ödəmə qabiliyyəti və aylıq ödəniş yükünün bank üçün qənaətbəxş olmasıdır.
Əsas tələblər nədir?
İpoteka kreditinə baxılarkən bank aşağıdakı kriteriyaları qiymətləndirir:
- Rəsmi gəlirin mövcudluğu və gəlirin kredit ödənişlərini qarşılama səviyyəsi
- Əvvəlki kredit tarixçəsinin müsbət olması
- Mövcud kredit üzrə gecikmələrin olub-olmaması
- Borc yükü əmsalı (DTI) – aylıq gəlirin nə qədərinin kreditlərə yönəldiyi
Banklar adətən tələb edir ki:
- mövcud kreditlər üzrə gecikmə olmasın,
- ümumi aylıq ödənişlər gəlirin müəyyən faizini aşmasın.
Qeyri-rəsmi olaraq banklarda ortalama hesablamada gəlirin təxminən 40–50%-dən çox hissəsinin kredit ödənişlərinə getməməsi risk qəbul norması kimi tətbiq edilir. Bu rəqəm bankdan bankadək dəyişə bilər.
Gəlir və yük hesablanması necə aparılır?
Məsələn, vətəndaşın aylıq rəsmi gəliri 1200 AZN-dirsə və mövcud kredit üzrə aylıq ödənişi 200 AZN-dirsə, daha 400-500 AZN civarında ipoteka ödənişi ödəmə potensialı bank tərəfindən real hesab oluna bilər. Lakin gecikmə tarixçəsi varsa, təsdiq imkanı azalır.
İpoteka növündən asılı olan əlavə şərtlər
Sosial ipoteka üçün daha sərt gəlir və sənəd tələbləri tətbiq edilir və müraciət yalnız İpoteka və Kredit Zəmanəti Fondunun sistemindən keçməklə qəbul olunur.
Ticarət ipotekasında bankların odluq payı, ilkin ödəniş faizi, maksimum kredit məbləği kimi şərtlər bankdan asılıdır.
Ümumi qaydalar üzrə sosial ipotekada ilkin ödəniş minimum 15–20%, müddət isə 3–30 ilə qədərdir. Ticarət ipotekasında şərtlər bank siyasətinə uyğun dəyişə bilər.
Kimlər müraciət edə bilər?
Qaydalara əsasən sosial ipoteka üçün aşağıdakılar müraciət hüququna malikdir:
Dövlət qulluqçuları
Hərbi qulluqçular
Gənc ailələr
Məlum siyahıya daxil edilmiş prioritet kateqoriyalar
Nəticədə mövcud krediti olan şəxs ipoteka üçün müraciət edə bilər. Qərar verərkən həlledici məqam kredit yükünün idarəedilə bilməsi, gəlirin yetərli olması və kredit tarixçəsinin müsbət olmasıdır. Heç bir qanun mövcud istehlak krediti olan şəxsin ipoteka götürməsini qadağan etmir, lakin bank risk qiymətləndirməsi əsasında qərar verir.
