Lent az saytına istinadən ain.az xəbər verir.
Xəbər verdiyimiz kimi, bu gün günorta saatlarında Türkiyəyə məxsus C130 tipli hərbi yük təyyarəsi Gürcüstan-Azərbaycan sərhədi yaxınlığında qəzaya uğrayıb.
Lent.az qəzaya düşən C130 təyyarəsi barədə məlumatları təqdim edir:
C130 hərbi təyyarəsini hansı ölkə istehsal edir?
“Lockheed C-130 Hercules” ABŞ istehsalı olan orta və uzaq məsafəli hərbi-nəqliyyat təyyarəsidir. O, ABŞ-ın, NATO ölkələrinin və bir sıra digər dövlətlərin əsas hərbi-nəqliyyat təyyarəsi hesab olunur. 2014-cü ilə olan məlumatlara görə, bu təyyarə dünyada ən geniş yayılmış hərbi-nəqliyyat təyyarəsidir.
C130 hərbi yük təyyarəsinin istehsalını zəruri edən nə olub?
Təyyarənin layihələndirilməsi ABŞ Hərbi Hava Qüvvələrinin sifarişi ilə başlayıb. Onlar köhnəlmiş C-119 Flying Boxcar, C-47 Skytrain və C-46 Commando nəqliyyat təyyarələrinə əvəz axtarırdılar. Koreya müharibəsi təcrübəsinə əsaslanaraq, ABŞ Hərbi Hava Qüvvələrinin rəhbərliyi hesab edirdi ki, yeni təyyarə dəyişən döyüş şəraitinə uyğun olmalıdır.
Sifarişçilər layihə üçün bir sıra tələblər irəli sürdülər: təyyarə 92 sərnişin, tam təchizatlı və silahlı 72 əsgər yaxud paraşüt və avadanlıqla birlikdə 64 desantçını daşıya bilməli idi. Uçuş məsafəsi 1100 dəniz mili olmalı və mühərriklərdən biri sıradan çıxsa belə uçuşu davam etdirmək imkanı təmin edilməli idi. Əlavə tələb kimi, təyyarə hazırlıqsız sahə aerodromlarından qalxa bilməli idi.
C130 təyyarəsi ilk dəfə nə vaxt uçuş edib?
Təxminən 30 milyon dollar dəyərində olan C-130-un ilk uçuşu 1954-cü il 23 avqustda Kaliforniyanın Burbank şəhərindən “Edvards” aviabazasına həyata keçirilib və 61 dəqiqə davam edib. Bundan qısa müddət sonra “Lockheed” şirkəti seriyalı istehsal sifarişi aldı.
C130 hərbi yük təyyarələri hansı müharibələrdə iştirak edib?
C-130-un müxtəlif modifikasiyaları ABŞ-ın iştirakı ilə demək olar ki, bütün müharibə və hərbi münaqişələrdə, Vyetnam müharibəsindən başlayaraq (Liviya əməliyyatları istisna olmaqla), istifadə olunub. 1984-cü ildə HTTB proqramı çərçivəsində eksperimental təyyarə ilk uçuşunu etdi. Bu proqramın nəticələri əsasında dərin modernləşdirilmiş C-130J Super Hercules (və ya Hercules-2) modeli yaradıldı. Bu versiya bu gün də istehsalda və xidmətdədir.
C130 hərbi yük təyyarəsi hansı yenilikləri alıb?
2000-ci ildə “Boeing” şirkəti 198 ədəd köhnə C-130 təyyarəsinin bort elektronik avadanlıqlarını yeniləmək və xidmət müddətini uzatmaq (AMP proqramı) üzrə sifariş aldı. 2010-cu ilə qədər ABŞ Müdafiə Nazirliyi bu proqram üçün 1,4 milyard dollarlıq büdcə təsdiqlədi, təyyarə başına xərclər isə təxminən 14 milyon dollar idi. Mülki sifarişçilər üçün “Lockheed L-100” indeksi altında demilitarizasiya edilmiş versiya hazırlanıb.
C130 təyyarələri orta yükdaşıma sinfində dünyanın ən çox istifadə olunan nəqliyyat təyyarələridir və 65 ölkədə istismar olunur. “Lockheed” onları 50 ildən çoxdur istehsal edir. 2019-cu ilə qədər təxminən 2600 hərbi-nəqliyyat C-130 və mülki L-100 müxtəlif modifikasiyada istehsal olunub, onlardan təxminən 1170-i ABŞ üçün nəzərdə tutulub. Oxşar təyyarələr – An-12 və Transall C.160 – artıq istehsaldan çıxsa da, C130 hələ də seriyalı istehsaldadır və dünya bazarında sabit tələbatını qoruyur.
Hərbi yük təyyarəsinin quruluşu necədir?
Təyyarə nəqliyyat təyyarələri üçün klassik sxem üzrə hazırlanıb: yüksək qanadlı (yəni qanadlar gövdənin yuxarı hissəsində yerləşir), dörd turbovint mühərrikli və yüksək yerləşdirilmiş quyruq hissəsinə malikdir. Füzelyaj dairəvi formalı en kəsiyə sahibdir və arxa hissəsində böyük yükləmə lyuku (qapısı) yerləşir.
Şassi üç dayaqlı sistemdədir və ön dayağa malikdir: ön dayaqda tək cüt təkər, əsas dayaqlarda isə tandem (ardıcıl) yerləşdirilmiş iki təkər vardır.
Desant-nəqliyyat versiyasında təyyarə heyəti iki pilot, bir naviqator (uçuş rəhbəri), bort texniki və yükləmə-desant texnikindən ibarət idi. Sonrakı modifikasiyalarda heyətin sayı konkret versiyadan asılı olaraq dəyişirdi: məsələn, C-130J modelində 2–3 nəfər, AC-130U modelində isə 13 nəfərə qədər.
C130 təyyarəsinin üzərində hansı mühərrik var?
Xüsusilə, bu təyyarə üçün yeni turbovint mühərrik Allison T56 hazırlanıb. Onun maksimal gücü 4100 at gücünə çatır. İstehsal müddətində T56 mühərriki bir neçə onlarla modifikasiyadan keçib. Yeni C-130 modifikasiyalarında isə Rolls-Royce AE 2100 mühərrikləri istifadə olunur.
Təyyarə uzun illərdir istehsal olunur və çoxsaylı fərqli modifikasiyalara malikdir; bu versiyalar bir-birindən xeyli fərqlənsə də, ümumi konstruksiya prinsipi eyni qalır. Xüsusilə, şassi və yanacaq sistemi təkmilləşdirilib, hava vasitəsilə yanacaq doldurma sistemi əlavə edilib. Elektron avadanlıq dəfələrlə yenilənərək, daha müasir mühərriklər quraşdırılıb. Nəqliyyat variantından əlavə, bir neçə ixtisaslaşdırılmış versiyalar da yaradılıb: axtarış-xilasetmə, yanacaq doldurma (tanker), radio-retranslyasiya, kəşfiyyat, radioelektron mübarizə, hava dəstəyi, raket telemetriya və digər xüsusi təyinatlı versiyalar.
Hadisənin gedişatını izləmək üçün ain.az saytında ən son yeniliklərə baxın.
