Valentin Qayday: “Müəyyən dərəcədə bu müharibə Avropaya da faydalıdır”
2025-ci il sona yaxınlaşır, bu ildə də Rusiya ilə Ukrayna arsında sülhün əldə olunmayacağına ümid yoxdur. Tərəflər iddialarında bir addım da geri çəkilmək istəmədiklərindən kompromis əldə olunmayıb.
Intermarium İnstitutunun direktoru, politoloq Valentin Qaydayla (Ukrayna) müsahibəmiz də bu mövzuda olub.
- İki aydan sonra 2026-cı il gələcək. Bu ilin sonuna qədər tərəflər arasında sülhə nail olmaq ümidiniz varmı?
- Təəssüf ki, bu real deyil. Anlamaq lazımdır ki, bu müharibə heç bir ərazi, Donbass və ya Sevastopoldakı şərti hərbi bazaya görə deyil. Bu sivilizasiya müharibəsidir. Tamamilə aydındır ki, Rusiya Ukrayna dövlətçiliyini ləğv etmək istəyir, buna görə də hərbi əməliyyatları davam etdirəcək və kifayət qədər resursları – insan, iqtisadi, maliyyə, hərbi və s. var, üstəlik, Rusiya demək olar ki, hər şeyi xəttə qoydu. Onun ümumi itkiləri bir milyon insanı keçdi və ən azı Konstitusiyasına töhfə verdikləri əraziləri ələ keçirmədən indi dayanmaq bu müharibənin bütün mənasının uğursuzluğu deməkdir.
Bundan əlavə, 2 ay sülhə və ya ən azı davamlı atəşkəsə nail olmaq üçün son dərəcə qısa bir müddətdir. Ötən 7-8 ayın təcrübəsi göstərdi ki, Rusiya və Ukraynanı danışıqlar masasına qoymaq demək olar ki, real deyil və əgər realdırsa, nəticəsizdir. Yuxarıda qeyd etdiyim kimi – münaqişə tərəflərinin fikir ayrılıqları çox yüksəkdir, Rusiya fasilə verə bilməz – bu onun üçün çökmək deməkdir.
- Macarıstanın xarici işlər naziri Peter Siyarto Belarusun "Birinci məlumat" telekanalına müsahibəsində bildirib ki, Avropa İttifaqı liderləri Vladimir Putin və Donald Trampın Ukraynadakı münaqişənin həlli üçün Budapeştdə yeni görüşünün keçirilməsində maraqlı deyillər.
- Düşünürəm ki, Tramp və ətrafındakılar nəhayət başa düşdülər ki, Putin sadəcə gözlərinə kül üfürür və Rusiyanın qalib gəlmək üzrə olduğunu özünə təlqin edərək paralel reallıqda qalmağa davam etmək niyyətində deyil. Buna görə də, bildiyimiz kimi, Rubio və Lavrovun hazırlıq görüşü belə olmadı və Tramp administrasiyası onun ikinci prezidentliyi müddətinə görə ilk dəfə Rusiyaya qarşı sanksiyalar tətbiq etdi.
Ayrı - ayrılıqda qeyd etmək lazımdır ki, Putin və Tramp arasında görüş təşkil etmək absurddur, Avropada isə ikiqat absurddur. Məsələn, Ruzveltin Hitlerlə görüşməsini təsəvvür edə bilərsinizmi?
- Müharibənin bitməsini və tərəflər arasında sülhün əldə olunmasını istəməyən ölkələr varmı?
- Bəli. Bu, ilk növbədə Çindir. Çin Ukraynadakı müharibədən əsas faydalanandır. Həm Rusiyaya, həm Ukraynaya yüz minlərlə dron satır, eyni zamanda eyni dronlar, raketlər və digər silahlar üçün komponentlər, elektronika satır. Bu müharibədə Rusiyanın zəifləməsi Pekin üçün faydalıdır. Zəif Rusiya daha çevik Çindən asılı olacaq. Çinin Rusiyadan ayrılan demək olar ki, bütün Qərb şirkətlərini necə asanlıqla əvəz etdiyini görürük. Buna görə müharibənin mümkün qədər uzun müddət davam etməsi onun üçün faydalıdır.
Bu kontekstdə ayrı bir məqam ABŞ-ın diqqətidir. ABŞ Ukraynadakı müharibəyə və ya Yaxın Şərq, Venesuela kimi digər münaqişələrə həddindən artıq aludə olarsa, bu, Çinin Tayvana qarşı təcavüzündə əllərini aça bilər. Mən bunu kifayət qədər ehtimal edirəm.
Müəyyən dərəcədə bu müharibə Avropaya da faydalıdır. Rusiya sanksiyalar, Ukraynanın əhəmiyyətli obyektlərə vurduğu zərbələr, ümumiyyətlə, müharibə səbəbindən zəifləyir. Ukrayna Avropa üçün bir növ maneədir, arxasında imperiya ambisiyaları ilə təcavüzkar Rusiya olan bir divar var. Demək olar ki, Ukrayna avropalıların, ən azı Şərqi və Mərkəzi Avropanın sakinlərinin dinc və sakit yuxusunu müdafiə edir. Bundan əlavə, unutmayın ki, müharibə səbəbindən Avropada təxminən 6 milyon ukraynalı qaçqın məskunlaşdı, bunların arasında böyük əksəriyyəti işləyən insanlardır və bu da Avropa üçün faydalıdır.
- Tramp bu münaqişənin həllinə nail ola biləcəkmi? Çox çalışır, amma real nəticələr görünmür.
- Trampın bu münaqişəni həll etməyə çalışdığı iddiası ilə razılaşmamağa icazə verəcəyəm. Biz real hərəkətləri yalnız indi - sanksiyaların tətbiqi və Rusiya və Putinə qarşı ritorikanın dəyişməsi ilə müşahidə etməyə başladıq.
Dünyanı yalnız Rusiyaya və onun tərəfdaşlarına, ilk növbədə Çinə təzyiq etməklə, həmçinin Ukraynaya hərbi yardımın gücləndirilməsi ilə yaxınlaşdırmaq olar. Bu istiqamətdə müəyyən addımlar atılır, lakin böyük gecikmə ilə.
- Sülh hansı şəraitdə əldə edilə bilər?
- Sülh və ya daha dəqiq-müharibənin başa çatması yalnız 2 variantda mümkündür – ya Ukrayna özünü müdafiə etmək qabiliyyətini itirəcək, ya da Rusiya hücum etmək qabiliyyətini itirəcək. İndiyə qədər hər iki variantdan uzağıq, amma müharibənin hər üç il yarısındakı tendensiyalar Rusiyanın hələ də bu müharibəni itirdiyini göstərir.
Beləliklə, hipotetik olaraq (olduqca real olsa da), müxtəlif səbəblərə görə müharibə apara bilmədiyi zaman Rusiyanın cəbhədəki uğursuzluğu ilə sülh əldə edilə bilər
- Tərəflər sülhə nail olmaq üçün bir-birlərinə hansı güzəştlər edə bilərlər?
- Rusiya göstərir ki, o hər hansı güzəştlərə hazır deyil. Buna görə Rusiyanın həqiqətən danışıqlar masasında oturacağını və bəzi kompromislər təklif edəcəyini təsəvvür etmək çətindir.
Bir milyondan artıq əsgər itirib, 50% - dən çox, qara dəniz donanması, 34%, strateji aviasiyasının, on minlərlə texnika və müxtəlif silahları sıradan çıxıb. Amma Rusiya yaşamağa davam edir xəyallara əsaslanan və diktə qeyri-real şərtlərlə. Buna görə də, biz yenidən əsas şeyə qayıdırıq - nə qədər ki, Rusiyanın döyüşəcək bir şeyi var - nə sülh, nə də kompromis olacaq.
- Lavrov bildirib ki, Zelenski hələlik hakimiyyətdədir, Rusiya ilə heç bir sülh və sazişdən söhbət gedə bilməz. Zelenski isə öz növbəsində ölkədə prezident seçkiləri keçirmək istəmir...
- Hərbi vəziyyət şəraitində seçkilər mümkün deyil. Bu, Zelenskinin istəyi və ya istəməməsi deyil, Ukraynanın qanunlarıdır. Üstəlik, seçkiləri müharibə şəraitində keçirmək qeyri-realdır: Ukraynanın Müdafiə Qüvvələri sıralarında bir milyona yaxın insan, Ukraynadan kənarda 8 milyon qaçqın, bir neçə milyon ukraynalı müvəqqəti işğal olunmuş ərazilərdə yaşayır. Bütün bunlar priori seçkilərin keçirilməsini qeyri-mümkün edir.
Üstəlik, Zelenski ilə əlaqəli deyil. Rusiyanın şərtləri Ukraynanın təslim olmasıdır. Birincisi, Rusiya bu cür qeyri-real şərtləri diktə etmək üçün əlçatmaz vəziyyətdədir, ikincisi, Ukraynanın Prezidenti başqa bir şəxs olsaydı belə, təslim olmağa getməzdi. Bu onun siyasi intiharı və cinayəti olardı.
- Müharibə uzanarkən ABŞ və Avropanın Ukraynaya silah və maliyyə yardımı tədarükünü dayandıra biləcəyi təhlükəsi varmı?
- Əksinə, ABŞ-ın Avropaya Purl proqramı çərçivəsində Ukrayna üçün silah satması sərfəlidir. Potensial olaraq ABŞ bundan 100 milyard dollara qədər qazana bilər.
Avropa, xüsusilə gərginləşmədən, Ukraynaya demək olar ki, sonsuz miqdarda avadanlıq və sursat verə bilər, həm də maddi yardım göstərə bilər. Yenə də Avropa üçün təcavüzkar Rusiyadan qalxan, maneə, divar var.
- Hərbi analitik, Ukrayna Silahlı Qüvvələri Baş qərargahının keçmiş spikeri Vladislav Seleznev Oboz.ua-ya müsahibəsində bildirib ki, Ukraynada müharibə başladan Rusiya prezidenti Vladimir Putinin əsas məqsədi Kiyevdəki ali hərbi-siyasi rəhbərliyi dəyişdirmək və bununla da Belarusa bənzər bir dövlət yaratmaqdır...
- Sözdə "SVO" nun məqsədləri hələ dəqiq ifadə edilməmişdir. "Denazifikasiya" və mifik "Donbass xalqı" nın müdafiəsi ilə mücərrəd məqsədlər var və əslində Rusiya Ukraynanı ələ keçirməyə çalışır. Putinin 24 fevral 2022- ci ildə Ukraynanı işğal edəcəyinə ümid etdiyi aydın deyil. Bu, məntiqi izahata cavab verməyən epik bir uğursuzluq idi. Rusiya rəhbərliyi Ukraynaya bu qədər az sayda qoşun göndərərək onları bir neçə istiqamətə yayaraq nəyə ümid edirdi? Ancaq aydındır ki, Rusiya Kiyevin və Blitzkrieg-in sürətlə süqutuna ümid edirdi, amma yenə də bu utopiyadır.
- Rusiya vaxtaşırı nüvə silahına müraciət edə biləcəyini açıq şəkildə göstərir...
- Rusiyanın Ukraynaya qarşı təcavüzünün başlanmasından bəri nüvə silahının istifadəsi ilə bağlı söhbətlər aparılır. Ümumiyyətlə, bunlar Rusiyanın cəbhədəki uğursuzluqları ilə əlaqələndirilir. Rusiyanın "fındıq"ı neçə dəfə təhdid etdiyini xatırlayın, baxmayaraq ki, bu nüvə silahı deyil, əksinə analoqu olmayan güclü bir şey kimi yerləşdirilir. Ancaq nəticədə, "fındıq" ın kütləvi istehsala qoyulduğu təhdidlərdən və davamlı söhbətlərdən daha da irəli getmədi.
Bu yaxınlarda "Petrel" nüvə raketinin sınağı bir farş oldu-həm nüvə silahı sınağı olmadığı üçün, həm də Tramp bundan sonra Amerika nüvə silahlarının sınaqlarını elan etdiyi üçün.
Medvedevin Krıma və Krım körpüsünə hücumlarla bağlı təhdidlərini də xatırlamaq olar. Nəticədə Krım körpüsü dəfələrlə Ukrayna dronlarının zərbələrinə məruz qaldı və Krımın özündə bir neçə yüz müxtəlif silah və texnika – hava hücumundan müdafiə sistemləri, radarlar, aviasiya, hərbi təyyarələr məhv edildi
- ABŞ və Avropa Ukraynanı döyüş meydanında tək qoya bilər?
- Bu suala cavab verdim. Əlavə etmək olar ki, Qərb Ukraynaya kömək etməyə davam edəcək, ancaq öz qoşunlarını buraya göndərməyəcək.
Cavid
