Azərbaycanda üç və daha çox uşağı olan ailələrin nümayəndələrinin 5 il tez güzəştlə pensiyaya çıxması təklifi cəmiyyətin sosial rifahı və demoqrafik siyasətinin bir hissəsi kimi diqqət çəkib. Deputat Əli Məsimlinin Milli Məclisin birgə iclasında səsləndirdiyi bu təşəbbüs əmək bazarının strukturuna, sosial siyasətə və iqtisadi tarazlığa birbaşa təsir göstərə biləcək məqam kimi dəyərləndirilir. Təklifin mahiyyəti ondan ibarətdir ki, hal-hazırda yalnız 5 və daha artıq uşağı olan analar üçün tətbiq edilən güzəştli pensiya çıxışı sistemi 3 və daha çox uşağı olan ailələrə də şamil edilsin. Bu isə həm ailə institutunun möhkəmlənməsi, həm də doğum səviyyəsinin artırılması baxımından sosial stimullaşdırıcı mexanizm ola bilər.
İqtisadi cəhətdən bu cür təşəbbüslər dövlətin sosial öhdəliklərinin həcmini müəyyən qədər artırsa da, uzunmüddətli perspektivdə insan kapitalına və demoqrafik sabitliyə investisiya kimi qiymətləndirilə bilər. Hazırda Azərbaycanda əmək ödənişlərinin ÜDM-də payı 20 faizin ətrafındadır ki, bu göstərici MDB ölkələri üzrə orta səviyyədən iki dəfə aşağı hesab olunur. Əmək gəlirlərinin artımı və sosial fondlara daxilolmaların yüksəlməsi pensiya təminatının sabitliyini gücləndirə bilər. Bu baxımdan pensiya sistemində güzəşt mexanizmlərinin genişləndirilməsi təkcə sosial məsələ deyil, həm də iqtisadi dayanıqlıq və gələcək işçi qüvvəsinin bərpası baxımından əhəmiyyətlidir.
Qlobal miqyasda oxşar təcrübələr müxtəlif formalarda mövcuddur. Məsələn, Avropa ölkələrinin bir çoxunda çoxuşaqlı ailələrə pensiya kapitalında əlavə bonuslar və ya sosial kreditlər tətbiq edilir. Fransa və Polşa kimi ölkələrdə anaların doğum sayına görə pensiya hesablamasında üstünlüklər verilir. Bu, dövlətlərin demoqrafik siyasətinə dəstək olmaqla yanaşı, əmək bazarında qadınların iştirakı ilə sosial məsuliyyət arasında balans yaradır. Azərbaycanda da belə modelin adaptasiyası həm qadınların sosial müdafiəsini gücləndirə, həm də ailə institutuna əlavə iqtisadi motivasiya qazandıra bilər.
Digər tərəfdən, bu təklifin tətbiqi üçün sosial sığorta fondlarının dayanıqlığı və dövlət büdcəsinin balansı əsas amillərdəndir. Əgər bu mexanizm genişlənərsə, pensiya ödənişlərinin maliyyə yükü artacaq. Buna görə də paralel olaraq əməkhaqqı bazasının genişlənməsi, qeyri-formal məşğulluğun azaldılması və iqtisadi aktivliyin yüksəldilməsi kimi tədbirlər vacib olacaq. Pensiya təminatının ədalətli və effektiv mexanizmlərlə idarə edilməsi həm sosial, həm də iqtisadi inkişafın davamlılığını təmin edə bilər.
Bu kontekstdə təklifin müsbət tərəfləri ilə yanaşı, reallaşdırılması üçün normativ mexanizmlərin dəqiq hazırlanması və iqtisadi əsaslandırmanın aparılması zəruridir. Dövlətin sosial siyasətində məqsəd təkcə erkən pensiya hüququnun yaradılması deyil, həm də ailələrin iqtisadi dayanıqlığını gücləndirən kompleks tədbirlərin həyata keçirilməsidir. Çünki çoxuşaqlı ailələrin sayı artdıqca onların sosial təminat sisteminə inteqrasiyası, uşaq və qadın rifahı üzrə dəstək proqramlarının gücləndirilməsi qaçılmaz olur.
