“Qara qızıl” 60 dollara qədər ucuzlaşarsa, 2026-cı ildə Azərbaycan çətinliklərlə üzləşə bilər
OPEC+ razılaşmasının üzvü olan 8 ölkənin nazirləri dekabr ayında neft hasilatı kvotalarını gündə 137.000 barel artırmaq qərarına gəliblər. OPEK-in mətbuat katibliyinin noyabrın 2-də keçirilən nazirlər görüşündən sonra yaydığı məlumata görə, dekabr ayından sonra mövsümi amillər nəzərə alınmaqla səkkiz ölkə və bütövlükdə OPEK+ razılaşması iştirakçıları 2026-cı ilin yanvar, fevral və mart aylarında istehsal artımını dayandırmaq qərarına gəliblər.
Saziş iştirakçıları dəyişən bazar şərtlərindən asılı olaraq könüllü azaldılan daha 1,65 milyon barel hasilat həcmini qismən və ya tam şəkildə geri qaytara biləcəklərini elan ediblər.
Xəbər verildiyi kimi, alyansın ümumi kvotalarına əlavə olaraq könüllü olaraq neft hasilatını azaldan səkkiz OPEC+ ölkəsinin (Əlcəzair, Küveyt, İraq, BƏƏ, Səudiyyə Ərəbistanı, Qazaxıstan, Oman və Rusiya) iki məhdudiyyət paketi vardı: gündə 2,2 milyon barel və gündə 1,65 milyon barel. Sonuncu məhdudiyyət paketi əvvəlcə 2026-cı ilin sonuna qədər tədricən aradan qaldırılmalı idi. Lakin sentyabr ayında gündə 2,2 milyon barellik məhdudiyyətlər aradan qaldırıldıqdan sonra “könüllülər” 1,65 milyon barel məhdudiyyətlərin qaytarılmasını sürətləndirməyə başlayıblar: gündəlik hasilat oktyabr, noyabr və indi dekabr aylarında hər ay 137.000 barel artırılıb. Beləliklə, dekabr ayı üçün ümumi OPEC+ kvotası, razılaşmanı pozanlardan kompensasiya da daxil olmaqla, gündə 38,185 milyon barel təşkil edəcək ki, bu da noyabr planından 101.000 barel çoxdur.
Razılaşmanın üç tərəfi - Səudiyyə Ərəbistanı, Küveyt və Əlcəzair - müəyyən edilmiş kvota səviyyələrində neft hasil edə biləcəklər: müvafiq olaraq gündə 10,103 milyon barel, 2,58 milyon barel və 971.000 barel. Qalan beş üzv əvvəlki aylarda artıq neft hasilatının həcminə əsasən hesablanan müəyyən miqdarda kompensasiya planlarını icra etməyə məcbur olacaqlar.
Mövcud kvotalara və son kompensasiya cədvəllərinə görə, Rusiyanın gələn ay üçün neft hasilatı planı gündə 9,54 milyon barelə, İraqınkı gündə 4,148 milyon barelə, BƏƏ-ninki gündə 3,401 milyon barelə və Omanınkı gündə 803.000 barelə qədər artacaq. Qazaxıstan isə hasilatı gündə 1,443 milyon barelə endirməlidir.
Təşkilatın yaydığı açıqlamaya görə, OPEC bu il və gələn il dünyada neftə olan tələbatın artacağının əlamətlərini görür və buna görə də bazarda heç bir “sürpriz” gözləmir. Bildirilir ki, qlobal iqtisadi artım bu il və gələn il güclü olaraq qalacaq ki, bu da tələb artımını dəstəkləyəcək.
Qeyd edək ki, oktyabrda neft qiymətləri əvvəlki altı ayın ən aşağı səviyyələrinə düşüb. Ümumilikdə oktyabr ayında 2 faiz azalma müşahidə edilb. Üç aylıq qiymət azalması həddindən artıq təklif, ABŞ tarif siyasətinin təsiri və ABŞ-də neft hasilatının rekord səviyyədə - gündə 13,8 milyon barelə qədər artması ilə bağlı narahatlıqlar səbəbindən baş verib.
Reuters-in rəyini aldığı analitiklər isə neft qiyməti proqnozlarını dəyişməz saxlayıblar. Onların fikrincə, OPEC+ istehsalının artması və tələbatın aşağı olması geosiyasi təklif risklərini kompensasiya edir.
Bundan əlavə, gələn il hazırda bazarda olan yüksək profisiti aradan qaldıra biləcək amillər elə də böyük qiymətləndirilmir. Analitiklərin fikrincə, neft bazarının profisiti gündə 190.000 ilə 3 milyon barel arasında dəyişir.
Dünya Bankının Əmtəə Bazarları Qrupuna görə, 2026-cı ildə Brent markalı xam neftin orta qiyməti bir barel üçün 60 dollara düşə bilər - bu, son beş ilin ən aşağı göstəricisidir. Bu mövqe Dünya Bankının hesabatında yer alıb. Bankın ekspertlərinin gözləntilərinə görə, 2026-cı ildə neft hasilatı 2020-ci ilin pik səviyyəsindən 65 faiz yüksək olacaq.
İqtisadçılar hesab edirlər ki, cari ildə Brentin orta qiyməti 68 dollar olacaq. Dünya bankı “Brent” neftinin qiyməti üzrə 2027-ci il üçün proqnozunu açıqlayıb. Belə ki, bank qeyd olunan göstəricinin 2027-ci ildə 65 dollar səviyyəsində qərarlaşacağını ehtimal edir.
DB-nin hesablamalarına görə, 2024-cü ildə “Brent”in orta qiyməti 80,7 dollar təşkil edib. Beləliklə, 2025-ci ildə “Brent” nefti illik müqayisədə 15,7 faiz, 2026-ıi ildə 11,8 faiz ucuzlaşacaq, 2027-ci ildə isə 8,3 faiz bahalaşacaq.
Elektrikli nəqliyyat vasitələrinin satışlarının 2030-cu ilə qədər kəskin şəkildə artacağı gözlənilir ki, bu da neft tələbatının azalmasına səbəb ola bilər. Dünya Bankı Qrupunun baş iqtisadçısı və inkişaf iqtisadiyyatı üzrə baş vitse-prezidenti İndermit Gill qeyd edir ki, enerji qiymətlərinin düşməsi qlobal istehlak qiymətləri inflyasiyasını azaldır: “Lakin bu fasilə uzun sürməyəcək. Hökumətlər bundan maliyyələrini nizama salmaq, iqtisadiyyatlarını biznesə hazırlamaq və ticarət və investisiyaları sürətləndirmək üçün istifadə etməlidirlər”.
İqtisadçılar proqnozlaşdırırlar ki, OPEC+ ölkələri tərəfindən gözləniləndən daha yüksək neft hasilatı neft bolluğunu daha da artıra və enerji qiymətlərinə daha güclü təzyiq göstərə bilər. Onlar xəbərdarlıq edirlər ki, geosiyasi gərginliklər və münaqişələr neft qiymətlərinin artmasına və qızıl və gümüş kimi təhlükəsiz sığınacaq mallarına tələbatın artmasına səbəb ola bilər. Hesabatda bildirilir ki, neft məsələsində əlavə sanksiyaların bazara təsiri qiymətlərin baza proqnozundan daha yüksək olmasına da səbəb ola bilər.
Qarşıdan gələn dövrdə neft təklifini azalda biləcək iki mühüm amil qeyd edilir. Bunlardan biri Rusiyaya qarşı sanksiyalardır. "Bloomberg"in məlumatına görə, ABŞ-nin "Rosneft" və "Lukoil"ə qarşı sanksiyalarından sonra Çin neft emalı zavodları Rusiya neftinin alışını azaltmağa başlayıb. Dövlət nəhəngləri "Sinopec" və "PetroChina"nın artıq bir sıra planlaşdırılmış tədarükləri ləğv etdiyi bildirilir. Hətta özəl neft emalı zavodları da ikinci dərəcəli sanksiyalardan qorxaraq alışları müvəqqəti olaraq dayandırır.
"Rystad Energy AS" analitiklərinin fikrincə, azalmalar gündə təxminən 400.000 barel neft təşkil edir ki, bu da Rusiyanın Çinə ixracının təxminən 45 faizini təşkil edir. Ən çox təsirlənən qiymətləri kəskin şəkildə düşən məşhur ESPO markası olub.
Rusiya neftinin ikinci böyük alıcısı olan Hindistan da alışları minimuma endirib.
Türkiyədə də eyni proses gedir: ölkənin ən böyük neft emalı zavodu olan SOCAR-a məxsus Star NEZ Rusiya neftinin alışını 4-5 dəfə azaldıb.
Neft əsas gəlir mənbəyi olan Azərbaycanda qlobal bazarlarda gedən proseslər son dərəcə diqqətlə izlənməkdədir. Hazırda AzeriLight neftinin qiyməti dövlət büdcəsində nəzərdə tutulan 70 dollara qarşı 65 dollardan azca artıqdır. Azərbaycan hökuməti gələn il üçün büdcəni 65 dollarlıq qiymətlə hesablayıb. Mərkəzi Bank qiymətlərin 64-65 dollar civarında olacağını gözləyir.
Azərbaycan üçün neft qiymətlərində azalma həm də hasilat-ixracdakı azalmaya görə daha ciddi təhdid formalaşdırır. Azərbaycan hökumətinin proqnozlarına görə, 2025-ci ildə dövlət büdcəsinə neft-qaz sektorundan daxilolmalar 18 milyard 311 milyon manat, 2026-cı ildə 16 milyard 435 milyon manat, 2027-ci ildə 15 milyard 250 milyon manat, 2028-ci ildə 14 milyard 305 milyon manat, 2029-cu ildə isə 13 milyard 480 milyon manat təşkil edəcək.
Maliyyə Nazirliyinin açıqladığı məlumata görə, 2025-ci ilin 9 ayında dövlət büdcəsinin neft-qaz vergi gəlirləri 8.3 faiz azalıb. Qeyd olunan dövrdə bu gəlirlər 3,3 milyard manat olub ki, bu da 2024-cü ilin eyni dövründəkindən 300 milyon manat azdır.
Beynəlxalq analitik mərkəzlərin hazırkı proqnozları doğrularsa - neft qiymətləri 60 dollara qədər ucuzlaşarsa, 2026-cı ildə Azərbaycan dövlət büdcəsinin gəlir proqnozlarını icra etmək sahəsində böyük çətinliklərlə üzləşə bilər.
Dünya SAKİT,
“Yeni Müsavat”
