Bakının memarlıq simasında dərin iz buraxmış, 1970-ci illərin modernist üslubunu təcəssüm etdirən "Moskva" univermağında qanunsuz təmir işlərinin aparılması faktı ölkədə mədəni irs qorunması mexanizmlərinə yenidən diqqəti yönəldib. Dövlət Xidmətinin açıqlamasına görə, layihə razılaşdırılmadan aparılan söküntü və konstruktiv dəyişikliklər nəticəsində binanın orijinal memarlıq quruluşu dəyişdirilib, tarixi dəyəri ciddi təhlükə altına düşüb. Məsələ yalnız bir obyektin taleyi ilə məhdudlaşmır, çünki bu hadisə memarlıq irsinin iqtisadi təzyiqlər və kommersiya maraqları fonunda necə kövrək vəziyyətdə olduğunu aydın şəkildə göstərir.
Son illər qlobal səviyyədə şəhər mərkəzlərində yerləşən tarixi tikililərin kommersiya təyinatlı yenidən istifadəsi geniş yayılıb. Bu proses bəzi hallarda şəhərlərin iqtisadi dinamizmini artırsa da, ciddi mədəni və estetik risklər də yaradır. UNESCO-nun məlumatına görə, dünya üzrə qorunan memarlıq abidələrinin təxminən 20 faizi kommersiya məqsədi ilə funksional dəyişikliklərə məruz qalır. Əgər bu dəyişikliklər müvafiq dövlət nəzarəti və bərpa standartları çərçivəsində aparılmırsa, nəticədə tarixi binalar öz autentikliyini itirir və şəhər memarlığının tarixi ardıcıllığı pozulur. Bu baxımdan, Bakı kimi sürətlə böyüyən metropolda irs qoruma siyasəti yalnız estetik deyil, həm də strateji məsələdir, çünki şəhərin mədəni kapitalı onun iqtisadi potensialının bir hissəsini təşkil edir.
Azərbaycan son illərdə tarixi irsin qorunması istiqamətində institusional səviyyədə mühüm addımlar atıb. Qanunvericilikdə hər bir bərpa və ya təmir prosesinin Dövlət Xidməti tərəfindən təsdiqlənməsi tələbi bu məqsədlə müəyyən edilib. Lakin praktikada bəzi hallarda kommersiya maraqları ilə mədəni irsin qorunması arasında balansın pozulduğu müşahidə olunur. "Moskva" univermağında baş verən hadisə də məhz bu balansın zəiflədiyi nöqtəni nümayiş etdirir. Tarixi binanın ticarət mərkəzinə çevrilməsi və əlavə sahələr yaradılması ilk baxışdan iqtisadi səmərə gətirə bilər, lakin uzunmüddətli perspektivdə şəhərin memarlıq irsinin itirilməsi bərpaolunmaz mənəvi və turizm itkisi yaradır.
İqtisadi baxımdan, mədəni irsin qorunması həm turizm, həm də şəhər brendinqi üçün investisiya dəyəri daşıyır. Dünya Təbiət və Mədəni İrs Fondu (World Heritage Fund) qeyd edir ki, tarixi binaların qorunması və bərpası ilə bağlı hər bir dollar investisiya şəhər iqtisadiyyatına orta hesabla üç dollar gəlir gətirir. Bakı kimi tarix və müasirliyin sintezini yaşadan şəhərdə bu prinsip daha böyük əhəmiyyət kəsb edir. "Moskva" univermağı təkcə bir memarlıq nümunəsi deyil, həm də sovet dövrü şəhərsalma tarixinin, ictimai həyatın və memarlıq modernizminin daşıyıcısıdır. Bu cür obyektlərin qorunması mədəni kimliyin davamlılığını təmin edən sosial məsuliyyətdir.
Mədəni irsin qorunması ilə bağlı problemlərin bir hissəsi ictimai məlumatlılıqla da bağlıdır. Cəmiyyətin geniş təbəqələri çox vaxt belə obyektlərin dəyərini yalnız estetik baxımdan dəyərləndirir, halbuki onların tarixi, sosial və emosional aspektləri şəhərin yaddaşına bir növ kollektiv kimlik qazandırır. Bu baxımdan, dövlət strukturları ilə yanaşı, özəl sektor və ictimai təşkilatların da bu prosesi dəstəkləməsi vacibdir. Bir çox Avropa ölkələrində irsə sahiblik iqtisadi məsuliyyət kimi qəbul olunur və sahibkarlara abidələrin qorunması ilə bağlı güzəştlər və stimullar təqdim edilir. Oxşar yanaşmanın tətbiqi Bakıda da memarlıq irsinin daha effektiv mühafizəsinə xidmət edə bilər.
