Təhsil eksperti Kamran Əsədov: “Məktəbi deyil, məsuliyyətsiz valideynləri tənqid etməyin vaxtıdır”
Son günlərdə məktəblilərin əxlaqsız məzmunlu videolarının yayılması cəmiyyətdə ciddi rezonans doğurub. Hər dəfə belə hadisə baş verəndə ənənəvi bir hal təkrarlanır: diqqət dərhal məktəbə, müəllimə yönəlir, ictimai ittiham dalğası təhsil sisteminə qarşı formalaşır. Lakin, təhsil eksperti Kamran Əsədov vurğulayır ki, bu hadisələrin böyük əksəriyyəti məktəbdən kənarda baş verir və bu kimi halların əsas məsuliyyətini ailə, daha dəqiq desək, valideynlər daşımalıdır.
Kamran Əsədov bildirir ki, “müasir dövrdə uşağın davranışını, psixoloji durumunu, sosial mühitini ən yaxşı tanımalı olan şəxs müəllim deyil, onun öz valideynidir. Uşağa telefon, internet, sosial şəbəkə imkanı verən, amma bunun nəzarətini təmin etməyən, övladının hansı səhifələrdə, hansı insanlarla ünsiyyətdə olduğunu bilməyən valideynlər bu kimi halların birbaşa səbəbkarlarıdır.”
Ekspert qeyd edir ki, Azərbaycan Respublikasının Ailə Məcəlləsinin 52-ci maddəsinə əsasən, valideynlər uşaqların tərbiyəsinə, onların fiziki, mənəvi və əxlaqi inkişafına cavabdehdirlər. Bu məsuliyyət hüquqi baxımdan da tam aydındır. “Bu gün bizdə valideynlər çox zaman öz övladlarının tərbiyəsini məktəbə həvalə edirlər. Halbuki, qanunvericiliyə görə bu məsuliyyət məktəbin deyil, birinci növbədə ailənindir,” — deyə Əsədov qeyd edir.
Təhsil eksperti əlavə edir ki, cəmiyyətin bir çox üzvləri üçün məktəbi günahkar çıxarmaq bir növ rahatlıq forması alıb: “Məktəbi qınamaq asandır, çünki məktəb susur, dövlət qurumudur, özünü müdafiə etməz. Amma heç kim düşünmür ki, o videolarda çəkilən uşaqlara o telefonu kim alıb? Axı, birinci sinifdən etibarən uşağın əlində bahalı smartfon nəyə lazımdır? Bunu müəllim yox, valideyn təmin edib.”
Dünya təcrübəsi göstərir ki, inkişaf etmiş ölkələrdə uşaqların internet davranışına nəzarət çox ciddi qaydalarla tənzimlənir. ABŞ-da “Children’s Online Privacy Protection Act (COPPA)” qanununa görə, 13 yaşadək uşaqların sosial şəbəkələrə girişinə valideyn icazəsi olmadan icazə verilmir. Yaponiyada, məktəblilərin telefon istifadəsinə dair xüsusi “Uşaq smartfon qaydaları” tətbiq olunur – valideynlər uşağın gün ərzində telefonu neçə saat istifadə etdiyini və hansı tətbiqlərdə olduğunu izləyə bilir. Finlandiyada isə məktəblərdə “digital literacy” dərsləri məcburidir: uşaqlara internet təhlükəsizliyi, şəxsi məlumatların qorunması və etik davranış qaydaları öyrədilir.
Kamran Əsədov bildirir ki, “bizdə valideyn nəinki uşağın internetdə nə etdiyinə nəzarət etmir, hətta çox vaxt özü də sosial mediada övladını nümayiş etdirməklə onun şəxsi sərhədlərini pozur. Uşağın şəxsi həyatını ictimailəşdirmək, onu sosial mediada ‘like’ üçün istifadə etmək də əslində tərbiyə böhranının göstəricisidir.”
Statistik məlumatlar da vəziyyətin ciddiliyini təsdiqləyir. 2023-cü ildə Azərbaycan Uşaqların Hüquqlarının Müdafiəsi üzrə Mərkəzin hesabatına görə, 10–16 yaşlı uşaqların 68%-i gündəlik olaraq 4 saatdan çox sosial şəbəkədə vaxt keçirir, 35%-i isə ailəsinin xəbərsiz şəkildə internetdə tanımadığı şəxslərlə yazışır. Bu isə ailə nəzarətinin faktiki olaraq çox zəif olduğunu göstərir.
Təhsil eksperti Kamran Əsədov hesab edir ki, belə hadisələrin qarşısını almaq üçün təkcə məktəblərin məsuliyyətini artırmaqla nəticə əldə etmək mümkün deyil. “Əksinə, məktəbin üzərinə əlavə məsuliyyət qoymaqla biz əsas problemi — valideyn məsuliyyətsizliyini — kölgədə qoyuruq. Hər bir ailə bilməlidir ki, övladın tərbiyəsi nə qədər məktəbin işi olsa da, bu məsuliyyətin təməli evdə qoyulur.”
Əsədov əlavə edir ki, bu kimi halların qarşısını almaq üçün Təhsil Nazirliyi, Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsi və Daxili İşlər Nazirliyi birgə fəaliyyət proqramı həyata keçirməlidirlər. “Bizdə məktəblərdə valideyn maarifləndirilməsi zəifdir. Halbuki, bu gün Finlandiya, Kanada, Almaniya kimi ölkələrdə valideynlər üçün xüsusi seminarlar, təlimlər keçirilir. Orada övladın sosial media davranışına nəzarət valideyn mədəniyyətinin bir hissəsidir. Bizdə isə bu mədəniyyət hələ formalaşmayıb.”
Ekspertin fikrincə, sosial şəbəkələrdə yayılan bu kimi videolar cəmiyyətin mənəvi dəyərlərinin tənəzzülə uğramasının göstəricisidir: “Əgər bir uşaq, bir yeniyetmə belə addım atırsa, bu, cəmiyyətin ona doğru yön vermədiyini göstərir. Uşaq davranışı ailənin, məktəbin, medianın və ümumilikdə cəmiyyətin aynasıdır. Biz uşağa tərbiyə verməyi, ona dəyərli olmağı öyrətməsək, nəticə bu olur.”
Kamran Əsədov qanunvericiliyə uyğun olaraq qeyd edir ki, “Azərbaycan Respublikasının Təhsil Qanununun 17-ci maddəsinə əsasən, təhsil müəssisələri şagirdlərin təlim-tərbiyəsinə cavabdehdir, lakin ailə ilə birgə əməkdaşlıq prinsipi üzərində. Yəni tərbiyə prosesi həm məktəbin, həm də ailənin ortaq məsuliyyətidir. Ailə bu əməkdaşlıqdan yayınırsa, nəticə də faciəvi olur.”
Ekspertin fikrincə, çıxış yolu məktəbləri deyil, ailələri və cəmiyyətin özünü maarifləndirməkdir: “Biz məktəbi deyil, məsuliyyətsiz valideyni qorumalıyıq. Məktəb uşağa bilik verir, amma dəyəri, məsuliyyəti, əxlaqı ailə verir. Əgər ailə bu missiyanı unudubsa, məktəbi günahlandırmaq cəmiyyəti xilas etməyəcək.”
Beləliklə, baş verən hadisələr bir daha göstərir ki, təhsil sisteminin problemi deyil, ailə institutunun zəifləməsi bu cür halların əsas səbəbidir. Valideyn məsuliyyətini gücləndirmədən, uşağın davranışına nəzarəti artırmadan, ailədə mənəvi tərbiyə mühitini bərpa etmədən, heç bir islahat və heç bir yeni proqram nəticə verməyəcək.
Təhsil eksperti Kamran Əsədovun sözləri ilə desək:
“Uşağın tərbiyəsi evdə başlayır, məktəbdə formalaşır, cəmiyyətdə bərkiyir. Biz bu zəncirin birini qırmışıq — indi onu bərpa etməyin vaxtıdır.”
Bəhman Hüseynli
