ABŞ prezidenti Donald Tramp Pentaqona nüvə sınaqlarını dərhal bərpa etməyi əmr edib. Bu addım üç onillikdir mövcud olan qlobal tabuları poza bilər...
Poliqon xəbər verir ki, bunu The Washington Post yazıb.
Nəşr qeyd edir ki, bu, artıq mütəxəssislər arasında həyəcan və təəccüb doğurub. Onlar hesab edirlər ki, fiziki sınaqlar köhnəlib və yalnız silahlanma yarışını sürətləndirəcək. Lakin Trampın qərarı onun administrasiyasında ortaq bir arqumentə əsaslanır: sınaqlar son illərdə nüvə proqramlarını modernləşdirən Rusiya, Çin və Şimali Koreya kimi ölkələrdən gələn artan təhlükəyə qarşı durmaq üçün lazımdır,
Sınaqların bərpasının tərəfdarlarına görə, ABŞ rəqibləri başlasa, cavab vermək üçün ən azı sınaqlara hazır olmalıdır.
"50 il əvvəlki kimi eyni nüvə arsenalı ilə dayanmışıq. Pekin, Moskva və Pxenyandakı avtokratlardan qorxmayacağımızı göstərməliyik", deyə mühafizəkar Heritage Fondunun nüvə silahları üzrə tədqiqatçısı Robert Peters bildirib.
Tramp "Müharibə Departamentinə" sınaqların bərpası barədə göstəriş verdiyini desə də, əslində bu işlə Pentaqon deyil, Energetika Departamentinin Milli Nüvə Təhlükəsizliyi Administrasiyası (NNSA) məşğul olacaq. Agentlik Nevada ştatında, Las-Veqasdan təxminən 65 mil şimal-qərbdə, ABŞ-ın sonuncu dəfə 1992-ci ilin sentyabrında Reynier dağının altında nüvə partlayışı həyata keçirdiyi bir sınaq poliqonu idarə edir.
Sınaqlar Corc H.W. Buşun dövründə dayandırılmış və daha sonra bütün nüvə partlayışlarını qadağan edən 1996-cı il beynəlxalq Hərtərəfli Nüvə Sınaqlarının Qadağan Edilməsi Müqaviləsi ilə qadağan edilib. ABŞ müqaviləni ratifikasiya etməyib və Rusiya 2023-cü ildə onun ratifikasiyasını geri götürüb.
Keçmiş poliqon işçiləri sınaqlara qayıtmağın bahalı və texniki cəhətdən çətin olacağını deyirlər - çünki bu cür işlərin aparılması təcrübəsi itirilib: müasir nüvə tədqiqatları kompüter modelləşdirməsinə və partlayışa səbəb olmayan "subkritik" sınaqlara əsaslanır.
Nüvə sınaqlarında iştirak edən keçmiş federal məmur Pol Dikman qeyd edib ki, proqramın bərpası zamanı əsas problem kadrlardır. Onun sözlərinə görə, sınaqları aparan mütəxəssislər ofis nəzəriyyəçiləri deyil, real təcrübəyə malik praktik mühəndislər idi. İndi praktik olaraq belə insanlar qalmayıb.
Sınaq poliqonunun infrastrukturu da bərpa olunmalıdır: şahidlərin sözlərinə görə, qazma avadanlığı "pas çuxuruna" çevrilib. Bundan əlavə, bir çox NNSA işçisi Elon Maskın ABŞ DOGE Xidməti təşəbbüsünün bir hissəsi olaraq işdən çıxarılıb və ya mövcud hökumətin bağlanması səbəbindən ödənişsiz məzuniyyətə göndərilib.
"Bunlar silah yaradan, materialları zənginləşdirən, ehtiyat sınaqları aparan insanlardır", deyə hər hansı yeni sınaqların maliyyələşdirilməsini qadağan edən qanun layihəsi təqdim etmək niyyətində olan Nevada konqresmeni Dina Titus bildirib.
Bundan əlavə, sınaqların bərpasının illərlə çəkəcəyi bildirilir, digərləri isə sadə bir sınaqın altı ay ərzində həyata keçirilə biləcəyini iddia edirlər. Hətta belə bir sınaq təxminən 100 milyon dollara başa gələcək. Peters həmçinin bir neçə il gözləməyin "qəbuledilməz" olduğuna inanır. Buna görə də Tramp yerüstü sınaq barədə qərar verə bilər. Baxmayaraq ki, ABŞ 1962-ci ildən bəri atmosfer nüvə sınaqları keçirməyib.
Onlar 1963-cü il tarixli beynəlxalq Nüvə Sınaqlarının Qismən Qadağan Edilməsi Müqaviləsi ilə qadağan edilib ki, bu da su altında və kosmosda sınaqları qadağan edir.
Son nüvə sınaqları nə vaxt olub? Media yazır ki, Rusiya sonuncu dəfə 1990-cı ildə, Çin isə 1996-cı ildə nüvə sınağı keçirib. 21-ci əsrdə nüvə partlayışları həyata keçirən yeganə ölkə Şimali Koreyadır - sonuncu dəfə bu, 2017-ci ildə baş verib.
Trampın birinci səlahiyyət müddəti ərzində rəsmilər artıq sınaqların keçirilməsi imkanlarını müzakirə etmiş, Rusiyanın ehtimal ki, aşağı məhsuldarlıqlı gizli sınaqlar keçirdiyini iddia etmişdilər. Lakin nüvə silahlarının yayılmaması üzrə mütəxəssislər dəlillərin olmamasına işarə edərək bu iddialara ehtiyatla yanaşırlar. Bundan əlavə, ABŞ həmçinin subkritik sınaqlar - "plutonium kritik kütləyə çatmazdan əvvəl dayanan partlayışlar" da həyata keçirir.
Bəzi ekspertlər hesab edirlər ki, Trampın qərarı Rusiyanın yüksək sürətlə və demək olar ki, məhdudiyyətsiz məsafədə hərəkət edə bilən nüvə raketləri və torpedaları hazırladığı barədə məlumatlara cavab ola bilər.
Keçmiş rəsmilər əlavə edirlər ki, sınaqların bərpası ABŞ-a üstünlük gətirməyəcək, əksinə, onun əsas üstünlüklərindən birini aradan qaldıracaq: dünyada 2000-dən çox nüvə partlayışının təxminən yarısı ABŞ tərəfindən həyata keçirilib.
Poliqon.info
