Təhsil XXI əsrdə yalnız sinif otağında baş verən proses deyil, həm də texnologiyanın sürətli inkişafı ilə formalaşan dinamik sistemdir. Müasir dövrdə “rəqəmsal məktəb” anlayışı artıq dünyanın inkişaf etmiş ölkələrində təhsilin əsas struktur elementinə çevrilib. Bu model tədrisin hər mərhələsində texnologiyanın inteqrasiyasını, müəllim-şagird münasibətlərinin yeni formatda qurulmasını və fərdi öyrənmə imkanlarının genişləndirilməsini nəzərdə tutur.
Təhsil eksperti Kamran Əsədov qeyd edir ki, rəqəmsallaşma artıq təhsil sahəsində lüks deyil, zərurətdir. Onun sözlərinə görə, “rəqəmsal məktəb” konsepsiyası yalnız kompüterlə təchizat deyil, həm də təhsil prosesinin tamamilə yeni metodologiya üzərində qurulmasıdır. “Təhsilin İnkişafı üzrə Dövlət Strategiyası”na (24 oktyabr 2013-cü il tarixli, 13 nömrəli Fərman) əsasən, təhsil sistemində informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının geniş tətbiqi dövlətin prioritet istiqamətlərindən biridir.
Kamran Əsədov bildirir ki, hazırda dünyanın bir çox ölkəsində rəqəmsal məktəb modeli uğurla tətbiq edilir. Məsələn, Finlandiya təhsil sistemində dərs planlarının 95%-i elektron mühitdə idarə olunur və müəllimlərin 100%-i tədris zamanı rəqəmsal vasitələrdən istifadə edir. Cənubi Koreya artıq 2015-ci ildən bütün dərslikləri elektron formata keçirməklə məktəblərdə “kağızsız təhsil” modelini tətbiq edib. Estoniya isə dünyanın ən qabaqcıl rəqəmsal təhsil platformalarından birinə sahibdir: burada hər bir şagirdin fərdi elektron portfeli var, müəllimlər isə dərs prosesini real vaxt rejimində izləyir.
Təhsil eksperti Kamran Əsədov sitat gətirir: “Azərbaycan bu istiqamətdə mühüm addımlar atır. Xüsusilə Elm və Təhsil Nazirliyinin son illərdə həyata keçirdiyi ‘Rəqəmsal Bacarıqlar’ layihəsi və ‘Virtual Məktəb’ platforması artıq on minlərlə şagirdin və müəllimin fəaliyyətini asanlaşdırıb.” Nazirliyin 2024-cü il statistikasına əsasən, 1,2 milyondan çox şagird və 130 mindən çox müəllim elektron platformalarda qeydiyyatdan keçib. Bu, Azərbaycan təhsil sisteminin rəqəmsal infrastruktura keçiddə regional liderlərdən birinə çevrildiyini göstərir.
Ekspertin fikrincə, rəqəmsal məktəbin əsas məqsədi tədrisdə bərabər imkanları təmin etmək, şagirdin fərdi inkişaf trayektoriyasını formalaşdırmaq və təhsil keyfiyyətini ölçülə bilən göstəricilərlə izləməkdir. Kamran Əsədov vurğulayır ki, artıq 2025-ci ildən etibarən bir çox inkişaf etmiş ölkələrdə — xüsusən də ABŞ, Kanada və Almaniyada — “AI-assisted learning” (süni intellekt dəstəklı öyrənmə) modeli tətbiq edilir. “Bu, şagirdin bilik səviyyəsini analiz edərək, onun zəif tərəflərinə uyğun fərdi tədris planı hazırlayır. Gələcəkdə bu texnologiyalar Azərbaycan məktəblərinə də inteqrasiya oluna bilər”, – deyə ekspert qeyd edir.
Azərbaycanın “Təhsil haqqında Qanunu”nun 16-cı maddəsinə əsasən, təhsilin əsas prinsiplərindən biri innovasiyaların tətbiqi və ömürboyu öyrənmə mühitinin yaradılmasıdır. Kamran Əsədov bu müddəanı şərh edərək bildirir ki, qanunvericilik rəqəmsal məktəb modelinə hüquqi baza yaradır. “Bu, o deməkdir ki, məktəblərin texnoloji yenilənməsi və rəqəmsal bacarıqların formalaşdırılması artıq sadəcə layihə deyil, dövlətin qanunla təsdiqlənmiş təhsil strategiyasıdır.”
Ekspertin sözlərinə görə, rəqəmsallaşma həm də müəllimlərin peşəkar inkişafına güclü təsir göstərir. “Müasir müəllim yalnız dərs deyən deyil, həm də rəqəmsal mentor olmalıdır. Elm və Təhsil Nazirliyinin müəllimlərin sertifikasiya prosesində ‘rəqəmsal bacarıqlar’ın ayrıca qiymətləndirilməsi bu baxımdan çox müsbət addımdır”, – deyə Kamran Əsədov bildirir.
Dünya statistikasına əsasən, OECD ölkələrində müəllimlərin 84%-i dərs zamanı rəqəmsal platformalardan istifadə edir. Azərbaycanda bu göstərici 2020-ci ildə 34% idisə, 2024-cü ildə artıq 68%-ə çatıb. Bu artım dinamikası ölkənin qısa müddətdə texnoloji uyğunlaşma göstəricisini iki dəfədən çox artırdığını sübut edir.
Kamran Əsədov vurğulayır ki, rəqəmsal məktəbin əsas üstünlüklərindən biri məlumatların şəffaflığı və tədris nəticələrinin analitik izlənilməsidir. “Əgər hər bir şagirdin nailiyyətləri elektron sistemdə qeydiyyata alınırsa, həm valideyn, həm müəllim, həm də dövlət orqanları bu prosesi eyni vaxtda izləyə bilir. Bu, təhsildə şəffaflığın və hesabatlılığın təmin olunması deməkdir.”
Ekspertin fikrincə, Elm və Təhsil Nazirliyinin rəhbərliyi bu istiqamətdə son illərdə ardıcıl və sistemli addımlar atır. “Rəqəmsal məktəb layihələri artıq yalnız Bakı ilə məhdudlaşmır. Regionlarda da yeni tədris laboratoriyaları, elektron lövhələr və internet təminatı ilə təchiz olunmuş məktəblərin sayı sürətlə artır. Nazirliyin 2025-ci ilə qədər 5000-dən çox sinif otağını rəqəmsal resurslarla təchiz etmə planı təhsil siyasətində strateji dönüş nöqtəsidir”, – deyə Kamran Əsədov bildirir.
Ekspert əlavə edir ki, rəqəmsal məktəb modeli həm də təhsildə sosial ədalətin təmininə xidmət edir. “Əvvəllər ucqar kənddəki şagirdlə paytaxtdakı şagirdin informasiya imkanları arasında ciddi fərq var idi. İndi isə rəqəmsal tədris platformaları bu fərqi minimuma endirir.”
Nəticə etibarilə, rəqəmsal məktəb yalnız texnoloji yenilik deyil, həm də təhsilin ədalətlilik, çeviklik və şəffaflıq prinsiplərinin təminatıdır. Kamran Əsədov vurğulayır ki, “Azərbaycan təhsili artıq analoq dövrünü arxada qoyur. Elm və Təhsil Nazirliyi bu keçidi idarə edən və təhsilin gələcəyini formalaşdıran əsas qüvvədir. Bu istiqamətdə aparılan siyasət ölkəmizi regional miqyasda rəqəmsal təhsilin avanqardına çevirəcək.”
Bəhman Hüseynli
