Makronun “xəstəliyi” təkcə Fransanın deyil, Avropanı da yoluxdurur

Müəllif: Дэвид Марш - bankçılıq və iqtisadiyyat üzrə tədqiqat qrupu olan OMFIF-in həmtəsisçisi və sədri

The Times nəşri

İkinci Dünya müharibəsindən sonra Avropa inteqrasiyasının dayaqlarından biri sayılan Fransa-Almaniya ittifaqı uzun illər ərzində tədricən zəifləyib və indi tam dağılmaq təhlükəsi ilə üz-üzədir. Prezident Emmanuel Makronun son aylarda yaşadığı böhranlar təkcə Fransanın deyil, bütün Avropanın varlıq təhlükəsinə çevrilib. Bu vəziyyət qitəni ABŞ, Rusiya və Çin qarşısında daha da zəif hala salır.

Ötən həftə Makron növbəti, artıq üç il yarımda altıncı baş nazirini itirdi, lakin bir neçə gün sonra onu yenidən vəzifəyə qaytardı. Belə bir “hökumət tükənməsi” tempi 1955–1958-ci illərdə Fransa Respublikasının dördüncü modelinin çökməsinə gətirib çıxarmış və Şarl de Qollun rəhbərliyində Beşinci Respublikanın yaranması ilə nəticələnmişdi. Amma bu dəfə, görünür, heç bir “de Qoll” üfüqdə görünmür.

Makronun daxildə sosial-iqtisadi islahatlar aparmaq və beynəlxalq səviyyədə Fransa liderliyini möhkəmləndirmək üçün sabit koalisiya qurmaq cəhdləri ard-arda uğursuzluğa düçar olub. İndi onun ikinci prezidentlik müddətinin böyük hissəsi sanki “süni nəfəs aparatına bağlı” şəkildə keçir. Fransız seçicilərini prezidentin ambisiyaları ilə əldə etdiyi nəticələr arasındakı ziddiyyət qıcıqlandırır. Əgər Makron istefa versəydi, çox az adam bunun üçün təəssüf hissi keçirərdi. Lakin bu addım Avropanın qlobal arenadakı enerji, ambisiya və nüfuzuna daha bir zərbə olardı.

Avropa İttifaqı hazırda yaranmasından, 1958-ci ildən bəri ən ciddi böhran dövrünü yaşayır. Fransa və Almaniyanın tarixi əməkdaşlığı olmasaydı, bu günkü Aİ nə ticarət, nə maliyyə, nə də iqtisadi blok kimi formalaşa bilərdi. Lakin Makronun “siyasi xəstəliyi” Almaniya kansleri Fridrix Mertsin (Xristian-Demokratik İttifaq) arzuladığı yeni Fransa-Almaniya tərəfdaşlığı ümidlərini puça çıxarır.

Merts indi zəifləmiş Sosial-Demokrat Partiyası (SDP) ilə cüzi çoxluğa malik koalisiyaya rəhbərlik edir. Hər iki böyük partiya son illər ifrat sağçı “Almaniya üçün Alternativ” (AfD) hərəkatının yüksəlişindən ciddi zərbə alıb. 12 il əvvəl yaradılmış AfD əvvəlcə avroya qarşı çıxış etsə də, daha sonra qloballaşma və immiqrasiya siyasətinə qarşı etirazların mərkəzinə çevrildi.

Yeni kansler indi həm kəskin şəkildə parçalanmış elektoratla, həm də yeddi ildir durğunluqda olan iqtisadiyyatla üz-üzədir. Bu, Almaniyanın 1871-ci ildə birləşməsindən bəri ən uzun fasiləsiz tənəzzül dövrü sayılır. ABŞ prezidenti Donald Trampın tətbiq etdiyi tariflər də vəziyyəti daha da ağırlaşdırıb.

Əfsanəvi “Fransa-Almaniya mühərriki” artıq 1970-ci illərdə Valeri Jiskar d’Esten və Helmut Şmidt dövründən bəri zəifləyir. Həmin əməkdaşlıq nəticəsində 1999-cu ildə yaranan Avropa iqtisadi və valyuta ittifaqı (AVİİ) Fransa ilə Almaniyanı avro vasitəsilə sıx şəkildə birləşdirdi. Lakin indi büdcə siyasəti ilə bağlı fikir ayrılıqları hər iki ölkənin sabitliyini təhdid edir.

Fransanın problemləri, paradoksal olaraq, qismən “alman səhvləri” ilə də əlaqəlidir. Onilliklər boyu Berlin həm Qərb, həm də Şərqlə sabitlik naminə Rusiya ilə enerji ticarətinə və sənaye əməkdaşlığına güvənib. Lakin 2022-ci ilin fevralında Vladimir Putinin Ukraynaya genişmiqyaslı hücumu bu planları darmadağın etdi.

Rusiya qazı Almaniyanın enerji tələbatının 55%-ni təmin etdiyi bir dövrdə tədarüklərin dayanması ölkənin sənayesini sarsıtdı. Paralel olaraq, Almaniyanın Çin, ABŞ və Fransa ilə münasibətləri də eyni anda pisləşdi.

Böyük Britaniyanın sabiq baş naziri Devid Kemeron Almaniya təcrübəsini dəyərləndirərkən dedi: “Avro zonası əvvəlcə Almaniya iqtisadiyyatına üstünlük kimi görünürdü – ixracı ucuzlaşdırırdı. Amma indi hər şey əleyhinə işləyir: Putin, Ukrayna, qaz, Çin və Tramp. Bu, vəziyyəti son dərəcə mürəkkəbləşdirib”.

Son on ildə Fransanın dövlət xərcləri artıb, borc yükü böyüyüb. Almaniya isə infrastruktur və müdafiə sahəsində xərcləri artırsada, yenə də maliyyə intizamını qoruyur. 2007-ci ildə hər iki ölkənin borc/ÜDM nisbəti eyni idi, lakin indi Fransada bu göstərici 114%-ə, Almaniyada isə 60%-ə yaxındır.

Makronun sosial təminat sistemini islah edə bilməməsi və büdcə kəsirini Aİ normalarına uyğun azaltmaması onun sabit koalisiya qurmaq cəhdlərinin niyə uğursuz olduğunu izah edir. Nəticədə, yaxın 1–2 il ərzində ifrat sağçı düşərgədən bir siyasətçinin Elize sarayına yüksəlməsi real görünür.

Marin Le Pen və ya Jordan Bardella kimi “Milli Birlik” liderləri avrodan və ya Aİ-dən çıxışı gündəminə gətirməyəcəklər. Onlar əksinə, Almaniyanın Aİ birliyinə ehtiyacından yararlanaraq, borc qaydalarının yumşaldılması, ortaq Avropa kreditləri və maliyyə yardımının artırılması tələblərini irəli sürəcəklər. Merts isə daxili siyasi məhdudiyyətlər səbəbindən bu tələbləri qəbul edə bilməyəcək.

Bütün bunlar fonunda Böyük Britaniya da təsirlənir. Artıq dörd ildir Aİ-dən çıxmış olsa da, hələ də qitə ilə ciddi ticarət və maliyyə əlaqələrinə malikdir. Trampın proteksionizmi və Aİ-nin idxal poladına yeni tariflər tətbiq etməsi Britaniya metallurgiya sənayesi üçün ağır zərbə sayılır.

Avropanın bu çıxılmaz vəziyyətdən çıxmaq üçün radikal islahatlara ehtiyacı var. O, qlobal bazarlarda daha çevik fəaliyyət, sadiq müdafiə və sənaye əməkdaşlığı, elm, texnologiya və süni intellekt sahələrində inteqrasiya istiqamətində irəliləməlidir. Bu proseslərdə Aİ Böyük Britaniya, İsveçrə və Norveç kimi üzv olmayan ölkələrlə də birgə layihələr həyata keçirməlidir.

NATO çərçivəsində daha sıx və qərarlı müdafiə əməkdaşlığı sayəsində Avropa Putinə bərabər rəqibə çevrilə bilər. Ukraynadakı müharibənin davam etməsi əslində Putinin strateji uğursuzluğunun göstəricisidir. Ukraynalıların milli birliyinin güclənməsi, yüz minlərlə rus hərbçisinin itkisi, Finlandiya və İsveçin NATO-ya qoşulması, Rusiya iqtisadiyyatının durğunlaşması və ABŞ-ın hərbi-siyasi üstünlüyünün möhkəmlənməsi bunlara daxildir.

Britaniyanın baş naziri Kir Starmer isə indi Almaniya və Aİ ilə tədricən silah tədarükündən tutmuş, ticarət standartlarına və sərbəst hərəkət məsələlərinə qədər yaxınlaşma xəttini izləyir. Lakin Böyük Britaniya gələcəkdə, deyək ki, 15–20 ildən sonra Aİ-yə qayıtmaq istəsə, artıq tamamilə fərqli bir Avropa İttifaqı ilə qarşılaşacaq.

Yeganə səbəb, Londonun geri dönməsini istəyə biləcəyi hal, əgər onun iqtisadiyyatı qitə ölkələrindən xeyli zəifləsə, ola bilər. Amma o halda Avropa özü də Britaniyanı geri qəbul etmək istəməz.

Hələlik isə Aİ və Böyük Britaniya öz iqtisadi zəifliklərinin nəticələri ilə yaşamağa məhkumdur. Çin və ABŞ bundan istifadə edərək Avropanın resurslarını və təsir imkanlarını öz xeyirlərinə yönəltməyə çalışır. Belə şəraitdə qitə “nə olursa-olsun, birtəhər davam edək” siyasəti yürütməkdə davam edir — bu isə amansız dünyada təhlükəli kursdur.

Polion.info