"XXI əsrin beynəlxalq münasibətlər sistemi dərin geosiyasi transformasiyalar dövrünü yaşayır. Qlobal nizamın dəyişməsi, yeni güc mərkəzlərinin yaranması, iqtisadi və texnoloji rəqabətin kəskinləşməsi dövlətlərarası münasibətləri köklü şəkildə yenidən formalaşdırır. Bu prosesdə regional ittifaqlar və çoxtərəfli əməkdaşlıq formatları getdikcə daha çox əhəmiyyət qazanır. Bu reallığın tərkib hissəsi kimi Türk Dövlətləri Təşkilatı (TDT) özünü yalnız mədəni yaxınlığın təzahürü deyil, həm də müasir dövrün siyasi, iqtisadi və təhlükəsizlik çağırışlarına cavab verən strateji platforma kimi təsdiqləyib. Qısa zaman ərzində təşkilat regional əməkdaşlıqdan çıxaraq qlobal miqyasda etibarlı aktora çevrilib".
Bu sözləri Sonxeber.az-a Milli Məclisin deputatı Şahin Seyidzadə danışıb.
O, açıqlamasında qeyd edib ki, dünya siyasətində çoxqütblülük reallığı dərinləşdikcə, Türk dövlətlərinin yerləşdiyi coğrafiya — Mərkəzi Asiyadan Qafqaza, Anadoluya və Xəzər hövzəsinə qədər olan geniş məkanda strateji əhəmiyyət daha da artır:
"Bu məkan həm enerji resursları, həm nəqliyyat-logistika imkanları, həm də mədəni-sivilizasion baxımdan mühüm qovşaq nöqtəsidir. Bu baxımdan, TDT-nin formalaşması və inkişafı yalnız regional maraqlardan irəli gəlmir, həm də qlobal iqtisadi və siyasi sabitlik üçün alternativ mərkəz yaradılmasına xidmət edir. Türk dövlətlərinin birliyi qədim tarixə malik olsa da, onun müasir siyasi təcəssümü 2009-cu ildə Naxçıvan Müqaviləsi ilə rəsmi təsis olunmuş Türk Dövlətləri Təşkilatı vasitəsilə gerçəkləşdi. Bu, türkdilli dövlətlərin əməkdaşlıq tarixində yeni mərhələnin başlanğıcı idi. TDT-nin hazırkı uğurunda Azərbaycanın rolu müstəsnadır. Prezident İlham Əliyevin ardıcıl və məqsədyönlü siyasəti nəticəsində təşkilat yalnız regional əməkdaşlıq formatı deyil, həm də vahid strateji baxışa malik güc mərkəzi kimi formalaşır. Prezident İlham Əliyevin 2024-cü ildə andiçmə mərasimində səsləndirdiyi "Bizim ailəmiz Türk dünyasıdır" fikri Azərbaycanın bu birliyə münasibətinin dərin fəlsəfi və strateji məzmununu ifadə edir. Bu yanaşma Azərbaycanın xarici siyasətinin mühüm istiqamətlərindən birinə çevrilib. Azərbaycan TDT çərçivəsində həyata keçirilən enerji, nəqliyyat, humanitar və təhlükəsizlik layihələrinin təşəbbüskarı və lokomotividir. "Şuşa Bəyannaməsi", "Qarabağ Bəyannaməsi" kimi sənədlər, həmçinin Qəbələdə keçiriləcək XII Zirvə Görüşü ölkəmizin təşkilatın siyasi gündəminin formalaşdırılmasında əsas söz sahibinə çevrildiyini bir daha təsdiqləyir. Zirvə Görüşü çərçivəsində sədrliyin Qırğızıstandan Azərbaycana keçməsi də bu liderlik missiyasının rəsmi təsdiqi olacaq".
Deputat onu da vurğuladı ki, Azərbaycan sədrliyi dövründə TDT-nin institusional inkişafını, təhlükəsizlik, iqtisadi və mədəni əməkdaşlığın dərinləşdirilməsini prioritet istiqamət kimi müəyyənləşdirib:
"Müasir TDT-nin inkişaf xəttinin əsas dayaqlarından biri iqtisadi inteqrasiyadır. Azərbaycan bu layihələrin mərkəzində dayanır. Xəzər dənizindən keçən Transxəzər nəqliyyat dəhlizi Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu və Zəngəzur dəhlizi ilə birləşərək, Asiya ilə Avropanı birləşdirən strateji körpüyə çevrilir. Bununla da TDT yalnız enerji və nəqliyyat sahəsində deyil, həm də qlobal ticarət sistemində yeni mərkəzə çevrilmək yolundadır. TDT-nin inkişaf strategiyasının mühüm sütunlarından biri ortaq təhlükəsizlik siyasətidir. Qlobal qeyri-sabitlik, münaqişələr, terrorizm, kibertəhlükələr və hibrid təhdidlər fonunda türk dövlətlərinin müstəqil təhlükəsizlik arxitekturası formalaşmaqdadır. Zirvənin əsas mövzusu olan "Regional sülh və təhlükəsizlik" konsepsiyası bu istiqamətdə strateji dönüş nöqtəsidir. Təşkilat çərçivəsində TDT Müdafiə Nazirləri Şurası, Təhlükəsizlik Agentlikləri rəhbərlərinin görüşləri, eləcə də birgə hərbi təlimlər artıq mütəmadi xarakter daşıyır. Azərbaycanın müharibədən sonra əldə etdiyi təcrübə, müasir hərbi texnologiyalara yiyələnməsi və təhlükəsizlik sahəsində əldə etdiyi nailiyyətlər bu əməkdaşlığa real töhfə verir. Prezident İlham Əliyevin dəfələrlə vurğuladığı kimi, "Türk dövlətləri bir-birinin təhlükəsizliyini öz təhlükəsizliyi hesab etməlidir." Bu yanaşma gələcəkdə vahid təhlükəsizlik konsepsiyasının formalaşmasına gətirib çıxara bilər. TDT-nin gələcək inkişaf vizyonunda enerji əməkdaşlığı əsas strateji sütunlardan biridir. Region dünya üzrə ən zəngin karbohidrogen ehtiyatlarına malikdir və bu resursların səmərəli istifadəsi üzv dövlətlərə böyük iqtisadi üstünlük qazandırır. Azərbaycanın təşəbbüsü ilə həyata keçirilən Cənub Qaz Dəhlizi, Bakı-Tbilisi-Ceyhan, Bakı-Tbilisi-Ərzurum kimi layihələr türk dövlətləri arasında enerji inteqrasiyasının təməlini qoyub. Lakin XXI əsrin yeni çağırışları – iqlim dəyişikliyi, enerji təhlükəsizliyi və ekoloji balans tələbləri TDT qarşısında yeni hədəflər müəyyənləşdirir. Bu baxımdan təşkilat "Yaşıl Enerji Tərəfdaşlığı", bərpa olunan enerji layihələri, hidrogen enerjisi və ekoloji texnologiyaların tətbiqi kimi istiqamətlərdə əməkdaşlığı dərinləşdirir. Azərbaycan, Qazaxıstan və Türkiyənin bu sahədə birgə layihələri yaxın illərdə Türk dünyasını yaşıl enerji zonasına çevirmək potensialına malikdir. Gələcəyin gücü informasiya və texnologiya üstünlüyü ilə müəyyən olunur. TDT-nin "Rəqəmsal Gündəmi" üzv dövlətlərin bu sahədə birgə potensialını birləşdirməyi hədəfləyir. Azərbaycanın "Rəqəmsal İpək Yolu" təşəbbüsü, Türkiyənin texnoloji startap ekosistemi, Qazaxıstanın IT parkları və Özbəkistanın innovasiya layihələri vahid rəqəmsal məkanın formalaşmasına şərait yaradır.
Hər bir strateji əməkdaşlıq mənəvi əsas üzərində möhkəmlənməlidir. Bu mənada, TDT-nin mədəni və humanitar platformaları – TÜRKPA, Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu, TÜRKSOY, Türk Akademiyası – təşkilatın ideoloji və sivilizasion dayağını formalaşdırır. Azərbaycan bu sahədə də təşəbbüskar mövqedədir. Şuşa şəhərinin "Türk Dünyasının Mədəni Paytaxtı" elan edilməsi, Türk Akademiyasının Azərbaycan bölməsinin yaradılması, ortaq media platformalarının təşkili kimi addımlar birliyin mənəvi təməllərini möhkəmləndirir. Türk dövlətləri arasında ortaq təhsil proqramları, gənclər mübadiləsi, mədəni festival və forumlar gələcək nəsillərin vahid kimliklə yetişməsinə xidmət edir. Bu, TDT-nin uzunmüddətli davamlılığını təmin edən ideoloji dayaqlardan biridir. TDT-nin gələcək inkişafında institusional dərinləşmə əsas istiqamət kimi müəyyən edilib. Təşkilatın katibliyinin strukturlaşdırılması, iqtisadi və təhlükəsizlik bloklarının ayrıca idarəetmə modelləri ilə təmin olunması nəzərdə tutulur. Eyni zamanda, Türk Dövlətləri Banklararası Şurası, Parlament Assambleyası, İqtisadi Əməkdaşlıq Komissiyası kimi qurumların səlahiyyətlərinin genişləndirilməsi təşkilatın çoxsəviyyəli idarəçilik sistemini formalaşdıracaq. Bu proseslər TDT-ni Avrasiya məkanında digər beynəlxalq təşkilatlarla bərabər səviyyədə strateji tərəfdaşa çevirəcək. Türk Dövlətləri Təşkilatı artıq regional struktur sərhədlərini aşaraq beynəlxalq miqyasda nüfuz sahibi olmaq istiqamətində inamla irəliləyir. Macarıstanın (2018), Türkmənistanın (2021) və Şimali Kipr Türk Respublikasının (2022) müşahidəçi üzv qismində TDT-yə qoşulması, habelə İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatına TDT-nin müşahidəçi statusunun verilməsi təşkilatın qlobal diplomatik çəkisini artırır. Bu gün dünya dövlətləri Türk Dövlətləri Təşkilatını stabil və proqressiv tərəfdaş, enerji təhlükəsizliyinin təminatçısı, regional sabitliyin dayağı kimi qəbul edir. Azərbaycanın liderliyi və Türk dövlətlərinin birgə iradəsi nəticəsində TDT-nin gələcəkdə Avrasiya miqyasında alternativ güc mərkəzi kimi mövqeyini möhkəmləndirəcəyi gözlənilir. Türk Dövlətləri Təşkilatı XXI əsrin dəyişən geosiyasi reallıqları fonunda sabitlik, inkişaf və əməkdaşlıq modeli kimi formalaşır. Təşkilatın strateji vizyonu – türk dövlətlərinin vahid iqtisadi, siyasi, təhlükəsizlik və mədəni məkan kimi çıxış etməsini təmin etməkdir. Bu gün TDT yalnız birliyin rəmzi deyil, həm də müasir dövlətçilik modelinin uğurlu nümunəsidir. Azərbaycanın liderliyi ilə formalaşan bu yeni inteqrasiya fəlsəfəsi türk dünyasını qlobal səviyyədə təsirli gücə çevirir. Prezident İlham Əliyevin dediyi kimi: "Türk Dövlətləri Təşkilatı gələcəyin beynəlxalq münasibətlər sistemində aparıcı rola malik olacaq. Bizim birliyimiz, həmrəyliyimiz, iradəmiz türk dünyasını XXI əsrin yüksələn gücünə çevirəcək." Bu strateji baxış artıq reallığa çevrilməkdədir. Türk Dövlətləri Təşkilatı təkcə ortaq tarixə deyil, həm də ortaq gələcəyə doğru inamla addımlayır".
