Quraqlıq kənd təsərrüfatı üçün ciddi təhlükədir.
Son illər dünyada və Azərbaycanda müşahidə olunan iqlim dəyişiklikləri kənd təsərrüfatı üçün ciddi problemlər yaradır. Bu problemlərin başında isə quraqlıq dayanır. Su ehtiyatlarının azalması, yağıntıların qeyri-sabit paylanması və temperaturun yüksəlməsi fermerləri çətin vəziyyətdə qoyur, məhsuldarlığı aşağı salır və təsərrüfatların gələcəyini risk altına alır. Lakin müasir yanaşmalar və düzgün aqrotexniki tədbirlər vasitəsilə quraqlığın fəsadlarını minimuma endirmək və bu çətin şəraitdə belə dayanıqlı təsərrüfat qurmaq mümkündür. Bu vəziyyətdə fermerlər üçün quraqlıqdan çıxış yollarını əhatə edən addımlara baxaq.
1. Su ehtiyatlarının səmərəli idarə olunması: Hər damla dəyərlidir.
Quraqlıqla mübarizənin əsasını sudan səmərəli istifadə təşkil edir. Ənənəvi suvarma üsulları (selləmə və ya lək üsulu) böyük su itkisinə səbəb olur. Müasir suvarma texnologiyaları isə sudan istifadəni 50-70%-ə qədər azalda bilər.
Damlama suvarma sistemləri: Bu sistem suyun birbaşa bitkinin kök sisteminə verilməsini təmin edir. Buxarlanma və sızma nəticəsində yaranan su itkisi minimuma enir. Bu üsul xüsusilə bağçılıq, tərəvəzçilik və istixanalarda yüksək səmərə verir.
Çiləmə (Yağışyağdırma) suvarma sistemləri: Geniş taxıl və yem bitkiləri sahələrinin suvarılması üçün əlverişlidir. Bu sistemlər suyu yağış damlaları şəklində sahəyə bərabər paylayır.
Ağıllı suvarma texnologiyaları: Müasir dövrdə torpağın nəmliyini, hava şəraitini və bitkinin tələbatını ölçən xüsusi sensorlar (əşyaların interneti - IoT) və süni intellektə əsaslanan sistemlər mövcuddur. Bu texnologiyalar suvarma prosesini avtomatlaşdırır və yalnız lazım olan vaxtda və miqdarda suyun verilməsini təmin edir.
Yağış sularının yığılması: Fermerlər üçün əlavə su mənbəyi yağış sularıdır. Təsərrüfat ərazisində kiçik su anbarları, hovuzlar və ya xüsusi çənlər quraşdıraraq yağış sularını toplamaq və quraq dövrdə suvarma üçün istifadə etmək mümkündür. Binaların damından axan suları belə xüsusi sistemlərlə toplamaq mümkündür.
2. Torpağın sağlamlığı və nəmliyin qorunması
Sağlam torpaq suyu daha yaxşı saxlayır və bitkilərin quraqlığa davamlılığını artırır.
Üzvi maddələrin tətbiqi: Torpağa müntəzəm olaraq peyin, kompost və ya digər üzvi gübrələrin verilməsi onun strukturunu yaxşılaşdırır və su tutumunu əhəmiyyətli dərəcədə artırır. Üzvi maddələrlə zəngin torpaq bir süngər kimi nəmliyi özündə saxlayır.
Mulçlama: Bitkilərin dibini və cərgə aralarını saman, ot, yonqar, xəzəl və ya xüsusi polietilen örtüklərlə örtmək (mulçlamaq) torpaqdan suyun buxarlanmasının qarşısını alır, alaq otlarının inkişafını ləngidir və torpağın temperaturunu tənzimləyir.
Torpağın minimal becərilməsi (No-Till/Minimum-Till): Ənənəvi dərin şumdan imtina etmək torpağın strukturunun pozulmasının qarşısını alır. Torpağın üst qatında qalan bitki qalıqları nəmliyin qorunmasına və eroziyanın azalmasına kömək edir. Bu üsullar üçün xüsusi toxumsəpən texnikalardan istifadə olunur.
Küləyə qarşı meşə zolaqlarının salınması: Tarla kənarlarında ağac zolaqlarının salınması küləyin sürətini azaldır, bu da öz növbəsində torpaqdan və bitkilərdən nəmliyin buxarlanmasını ləngidir.
3. Düzgün bitki seçimi və aqrotexniki qulluq
Quraqlıq şəraitində bütün bitkilər eyni dərəcədə əziyyət çəkmir. Düzgün bitki seçimi və becərmə strategiyası uğurun yarısıdır.
Quraqlığa davamlı sortların seçilməsi: Azərbaycanın torpaq-iqlim şəraitinə uyğunlaşmış, quraqlığa davamlı bitki növləri və sortlarına üstünlük verilməlidir. Məsələn, noxud, mərcimək, sorqo kimi bitkilər suya daha az tələbkardır. Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin tabeliyindəki elmi-tədqiqat institutları tərəfindən yaradılmış yerli, quraqlığa davamlı taxıl sortları da mövcuddur.
Növbəli əkin: Hər il eyni sahədə eyni bitkinin əkilməsi torpağı yorur və xəstəliklərin artmasına səbəb olur. Paxlalı bitkilərin (yonca, noxud, mərcimək) daxil edildiyi növbəli əkin sxemləri torpağın münbitliyini artırır və su rejimini yaxşılaşdırır.
Əkin vaxtının optimallaşdırılması: Əkinin mümkün qədər erkən yazda və ya payızda, torpaqda kifayət qədər rütubət olduğu zaman aparılması bitkilərin ilkin inkişaf mərhələsində güclü kök sistemi yaratmasına və yay istilərinə daha hazırlıqlı olmasına imkan verir.
Dayanıqlı gələcəyə doğru
Quraqlıq qaçılmaz bir reallıq olsa da, çarəsizlik demək deyil. Yuxarıda sadalanan kompleks tədbirləri həyata keçirməklə – suyu qənaətlə istifadə etməklə, torpağın sağlamlığına sərmayə qoymaqla, düzgün bitkilər seçməklə və mövcud dövlət dəstəyi imkanlarından faydalanmaqla fermerlər quraqlığın mənfi təsirlərini azalda və öz təsərrüfatlarının dayanıqlılığını təmin edə bilərlər. Bu, təkcə fərdi fermerin deyil, bütövlükdə ölkənin ərzaq təhlükəsizliyinin təminatı üçün atılmış vacib bir addımdır.
“İqtisadi İnkişafa və Aqrar Layihələrə Dəstək” İB-nin
Mütəxəssisi Elman Əsədov
