Hafta.az Azərtaca istinadla “Azərbaycan muzeylərinin nadir eksponatları” silsiləsindən materiallar çərçivəsində oxucuları ölkəmizin muzey kolleksiyalarının unikal eksponatları ilə tanış edir.
Bu gün diqqət Azərbaycan Musiqi Mədəniyyəti Dövlət Muzeyinin kolleksiyasında yer alan və milli musiqi irsinin xəzinəsi olan eksponata yönəldilir. Bu kolleksiya musiqi və ədəbi əlyazmaları, mədəniyyət tarixinə dair araşdırmaları, nadir kitabları, çap edilmiş musiqi notlarını diqqətlə qoruyur. Burada adları Azərbaycanın “Qızıl fondu”na daxil olmuş görkəmli şəxsiyyətlərin avtoqrafları, məktubları, fotoşəkilləri, həyat və yaradıcılığı ilə bağlı sənədlər toplanıb.
Dünən - sentyabrın 18-də qeyd olunan Milli Musiqi Günü ölkənin mədəni həyatında xüsusi yer tutur. 1995-ci ildən bəri bu tarix Azərbaycanın Ümummilli Lideri Heydər Əliyevin Sərəncamı ilə dövlət səviyyəsində qeyd edilir və dahi bəstəkar Üzeyir Hacıbəylinin doğum gününə təsadüf edir. Bu ilin xüsusi əhəmiyyəti üç yubileylə - Üzeyir bəyin anadan olmasının 140 illiyi, bayramın özünün 30 illiyi və Azərbaycan Musiqi Mədəniyyəti Dövlət Muzeyinin Muzey Mərkəzinin binasına köçməsinin 10 illiyi ilə əlamətdar olub.
Üzeyir Hacıbəyli şəxsiyyətinin əhatə dairəsi geniş bir dünyanı, ölkəmizin ən böyük, qiymətli sərvətinin xəzinəsini ehtiva edir. Onun bütün həyatı musiqiyə olan bağlılığın nümunəsidir. Amma daha bir böyük azərbaycanlı bəstəkarı xatırlamadan, onun adını çəkmək mümkün deyil: bu, Əbdül Müslüm Maqomayevdir. Hər iki şəxsiyyət Azərbaycan və sovet musiqi mədəniyyətinin inkişafına çox böyük töhfələr verib. Maqomayev muğam və simfonik musiqini təbliğ edən istedadlı musiqiçi və bəstəkar kimi tanınıb. Hacıbəyli onu əsl xalq bəstəkarı və cəsarətli novator kimi yüksək qiymətləndirirdi.
Hər iki bəstəkar 1885-ci il sentyabrın 18-də anadan olub: biri ailəsinin sonradan köçdüyü Şuşa yaxınlığındakı Ağcabədi kəndində, digəri isə Qroznıda. İki istedadlı gənci Qoridəki Zaqafqaziya Müəllimlər Seminariyasında təhsil birləşdirirdi. Onların oradakı görüşü uzun və davamlı münasibətlərin başlanğıcı oldu. Musiqiyə böyük həvəs göstərən hər iki gənc vokal, ifaçılıq sənəti və musiqi alətlərində ifa ilə maraqlanırdı. 1902-ci ildə, hələ tələbə ikən, Maqomayev və Hacıbəyli Müslümün atası, keçmişdə ailəsinin köçdüyü Qaxın İçəri bazar məhəlləsində dəmirçi işləyən Maqomet Maqomayevi ziyarət edirlər.
Onlar Süleyman Sancarov, Firudin bəy Köçərli və başqa maarifçilərlə eyni vaxtda Qori seminariyasını bitirənlər dairəsinə mənsub idilər. Bu məktəb gənclərə təkcə bilik deyil, həm də qarşılıqlı hörmət və geniş dünyagörüşü aşılayırdı. Onların dostluğunun möhkəm olması da təəccüblü deyil: bu yaxınlığın kökləri ortaq gənclik illərinə gedib çıxır. Seminariyanı bitirdikdən sonra onların həyatları ayrılsa da, zamanla artıq tanınmış gənc bəstəkar olan Üzeyir bəy Bakıda məskunlaşan dostunu əməkdaşlığa dəvət edir. Peşəkar Azərbaycan musiqisinin başlanğıcında dayanan iki görkəmli musiqiçi heç vaxt bir-biri ilə rəqabət aparmayıb. Üstəlik, onlar iki doğma bacı ilə evlənmişdilər. Dostların münasibətləri xüsusi vəfa və sədaqətlə seçilirdi.
Məhz buna görə də Azərbaycan Musiqi Mədəniyyəti Dövlət Muzeyinin nadir eksponatları ilə tanışlıq unikal sənədlə - Tofiq Quliyevin muzeyin kolleksiyasına bağışladığı etibarnamə ilə başlayır. Üzeyir Hacıbəyli tərəfindən 1912-ci ildə Moskvada rəsmiləşdirilən bu sənəd Azərbaycan musiqi mədəniyyətinin iki görkəmli xadimi arasında böyük dostluq və tam etimaddan xəbər verir.
Zamanla azacıq yıpranan qalın vərəqdə notariat qaydasında təsdiq edilmiş mətn var ki, onun əsasında Əbdül Müslüm Maqomayev Üzeyir Hacıbəylinin adından bunları edə bilərdi: “...Mənə məxsus musiqi əsərlərinin istismarı üzrə səlahiyyətə malik olsun...bu məqsədlə müxtəlif müqavilələr bağlasın, öz mülahizəsi ilə, şərtlərlə və qiymətlə bu işin pulunu mənim üçün alsın, ümumiyyətlə, mənim adıma imza atılmalı və qanunun tələb etdiyi bütün rəsmiyyətlərin yerinə yetirilməli olacağı bu məsələdə məni əvəz etsin. Qanuni vəzifələri yerinə yetirməyiniz üçün Sizə güvənirəm, mübahisə etməyəcəyəm və sizə zidd olmayacağam”.
Bu sənəd dostların bir-birinə tam inamını və etimadını nümayiş etdirdi. Belə ki, Hacıbəylinin etibarnaməsini bir bəstəkarın digərindən maliyyə asılılığının sübutu kimi yox, onun yoxluğunda səlahiyyətlərinin dostuna verilməsi kimi qiymətləndirmək olar. Həmin dövrdə Maqomayev Hüseynqulu Sarabski və Məmməd-Hənəfi Terequlovla birlikdə Azərbaycan Musiqili Teatrına rəhbərlik edirdi.
Üzeyir Hacıbəyli ilə Əbdül Müslüm Maqomayevin dostluğu şəxsi münasibətlərin tarixindən çox-çox kənara çıxıb. Bu, bizə xatırladır ki, böyük təşəbbüslər çox vaxt sadə anlardan – ortaq dərslərdən, lampa işığında tələbə söhbətlərindən və ifa olunan mahnılardan yaranır. Məhz bu mənəvi yaxınlıqdan bütöv bir nəslə təsir edən və Azərbaycan mədəniyyəti tarixinə həkk olunmuş qəlblərin doğmalığı yaranıb.
