İnsan emosiyaları tarix boyu ədəbiyyatın, incəsənətin, fəlsəfənin mövzusu olub. Amma müasir dövrdə hisslərimiz sadəcə şəxsi həyatımızın deyil, eyni zamanda böyük iqtisadi sistemlərin də mərkəzinə çevrilib. Bugünkü dünyada reklamlar, filmlər, sosial şəbəkələr hətta gündəlik istifadə etdiyimiz tətbiqlər belə duyğularımızı idarə etmək, yönləndirmək üzərində qurulub. Bu fenomen “duyğu iqtisadiyyatı” kimi tanınır və mahiyyətcə insanların emosiyalarının bir bazar məhsuluna çevrildiyini göstərir.
Reklamçılar uzun illərdir ki, məhsullarını sadəcə faydalı xüsusiyyətləri ilə deyil, yaratdığı emosional təəssüratla satırlar. Bir avtomobil yalnız texniki göstəriciləri ilə deyil, insana verdiyi “azadlıq” hissi ilə tanıdılır. Bir parfüm sadəcə qoxu deyil, “cazibədarlıq” simvolu kimi təqdim olunur. Sosial şəbəkələr isə bir addım daha irəli gedərək, insan emosiyalarını birbaşa idarə etmək üçün alqoritmlərdən istifadə edir. Like, paylaşım, şərh – hamısı beyində dopamin reaksiyası yaradır və nəticədə istifadəçi yenidən və yenidən həmin platformaya qayıdır.
Maraqlısı odur ki, bu emosional manipulyasiya təkcə kommersiya məqsədinə xidmət etmir, eyni zamanda siyasi, ictimai proseslərdə də istifadə olunur. İnsanların qorxu, ümid, qəzəb və sevinc hissləri üzərindən qərarların formalaşdırılması artıq yeni dövrün reallığıdır.
Bu vəziyyət həm maraqlı, həm də təhlükəli bir mənzərə yaradır. Bir tərəfdən hisslərimiz biznes və texnologiya tərəfindən daha yaxşı başa düşülür, digər tərəfdən isə bu, insan azadlığının və şəxsi seçimlərin manipulyasiyasına gətirib çıxara bilər. Çünki emosiyaları idarə olunan insanın davranışı da idarə oluna bilər.
Nəticə etibarilə, duyğu iqtisadiyyatı müasir dünyanın ən görünməz, amma ən güclü mexanizmlərindən birinə çevrilib. Biz fərqinə varmadan hisslərimizi sosial şəbəkələrə, filmlərə, reklamlara “satırıq”. Amma sual açıq qalır: emosiyalarımızın sahibiyikmi, yoxsa onlar artıq çoxdan qlobal bazarın bir hissəsinə çevrilib?
