Qida tullantıları tullantıya çevrilmiş bütün qidalar və onun yeyilməyən hissələridir. Alma çeçəsi, yumurta və banan qabığı, pizza qalıqları- bunların hamısı qida tullantılarıdır.
Buraya yeyilməmiş və atılmamış adi yeməklər də daxildir.
Qida tullantıları üzvi tullantılardır, təkrar istifadə edilə bilməz. Üzvi tullantılar dünyada qəbul edilən qaydaya görə boz qutuya atılır.
Poliqonlarda bütün üzvi maddələr buldozerlərlə sıxılır. Digər bərk tullantılarla qarışdırılır: çirkli plastik, sınmış şüşə, qəzetlər. Üstündə qoruyucu təbəqə olur. Bütün bunlar kompost üçün lazım olan oksigen və suyun girişini məhdudlaşdırır.
Poliqonlardakı qida tullantıları təbii olaraq parçalanmır, anaerob bakteriyaların təsiri altında çürüyür.
Təhlükə necə yaranır?
Tullantılar poliqon qazını buraxır və zəhərli maddələrin mənbəyinə çevrilir: hidrogen sulfid, kükürd oksidi, karbon qazı və metan. Metan poliqonda asanlıqla alovlanır və yanğına səbəb ola bilər. Amma daha təhlükəlisi odur ki, metan atmosferdə istixana effektini artırır, yəni ətraf mühitə zərər verir və qlobal istiləşməni sürətləndirir.
Hidrogen sulfid və metanın yüksək konsentrasiyası insanlar üçün zərərlidir, çünki zəhərlənməyə səbəb olur. Ancaq onlardan qurtulmaq asan deyil. Poliqon bağlanandan sonra da 20-50 il zibilxana qazı atmaqda davam edir.
Tullantı islahatlarının məqsədi köhnəlmiş zibilxanaların bağlanması, ayrıca tullantıların toplanmasının geniş vüsət alması, mümkün qədər az məişət tullantılarının poliqonlara aparılması və təkrar emal oluna bilən materialların təkrar emal edilməsidir.
Ətraf mühitə kömək etmək üçün hər bir şəxs poliqona daha az qida tullantıları göndərə bilər.
Bunu necə etmək olar?
*Zibilinizi çeşidləyin
Üzvi tullantılar təkrar istifadə oluna bilən digər tullantıların təkrar emalına mane olur. Buna görə də ilk addım evdə qida tullantılarını və təkrar istifadə edilə bilənləri ayırmaqdır. Beləliklə, ikinci həyat əldə edə biləcək zibilxanalara daha az tullantı göndərəcəksiniz.
Tullantıların çeşidlənməsinə necə başlamaq lazımdır?
“SberaemVmeste” mütəxəssisləri tullantıları üç addımda vəəlavə səy göstərmədən ayırmağı öyrədir. Bunun üçün yalnız əlavə bir qab almaq və bir əvəzinə iki zibil torbası çıxarmaq lazımdır.
Tullantıların çeşidlənməsi üçün çoxlu nüanslar var. Məsələn, salfetlər, qəbzlər, rulonlar, süd qutuları və kağız qəhvə fincanları tullantı kağızı sayılmır - onlar boz qutuya gedirlər. Ancaq çeşidləmənin əsas qaydalarına alışdığınız zaman bu cür incəlikləri tədricən araşdıra bilərsiniz. Əsas odur ki, ayrılmağa başlayın.
Qidaların üçdə biri yeyilmir
Əksər insanlar hər gün nə qədər yemək atdıqlarını dərk etmirlər - yeyilməmiş yeməklər, hələ də yeyilə biləcək, vaxtı keçmiş məhsullar, meyvə və tərəvəzlərin bişirilə bilən hissələri.
Dünyada istehsal olunan bütün qidaların üçdə biri yeyilməmiş olaraq qalır. Məsələn, Rusiyada ildə orta hesabla 17,9 milyon ton qida tullantıları atılır. Üstəlik, pərakəndə satış və ictimai iaşə təşkilatları bu həcmin cəmi 29 faizini təşkil edir. Qalan 71 faizi isə istehlakçılar - adi insanlar atırlar.
Bu statistikaya düşməməyin ən asan yolu mütləq yeyəcəyiniz qədər yeməyi boşqabınıza qoymaqdır. Axşam yeməyinin qalıqlarınıatmaqdansa, bunun üçün bir neçə saniyə ayırmaq daha yaxşıdır.
Atdığınız yeməyin miqdarını azaltmağınıza kömək etmək üçün bəzi nüanslar var.
*Mətbəx şkaflarınızını vəsoyuducunuzu yoxlayın
Saxladığınız bütün taxıl vəərzaq məhsullarının siyahısını tərtib edin. İstifadə müddəti bitən qabları etiketləyin. Həmçinin, mağazaya getməzdən əvvəl qidaları yoxlayın. Bütün bunlar sizə lazım olduğundan daha çox şey almaqdan qaçmağa kömək edəcək.
Qidaların zamanla xarab olmasının qarşısını almaq üçün bir həftəərzində yeyəbiləcəyiniz qədər yemək almağa vərdiş edin.
*Yeməklərinizi planlaşdırın
Həftə üçün yemək planı hazırlayın. Mağazaya getməzdən əvvəl mətbəxinizdə olan inqrediyentləri nəzərdən keçirin vəərzaq siyahısını hazırlayın. Bu, impulsiv alışlardan və lazımsız xərclərdən qaçmağa kömək edəcək.
*Qidaları düzgün saxlayın
Qida düzgün saxlandıqda daha az xarab olur. Qapı soyuducunun ən isti hissəsidir və yumurta və süd kimi tez xarab olan məhsulları ora qoymamalısınız.
Ancaq konservləri orada saxlamaq rahatdır.
Üst rəflər məhsulların uzun müddət dayanmaması lazım olan yerdir.
Aşağı rəflər soyuducunun ən soyuq hissəsidir. Burada süd məhsulları, tərəvəz, meyvə, yumurta saxlanılmalıdır.
Çürüməyəmeyilli olan əksər meyvələr, göbələklər və tərəvəzlər (məsələn, bibər) soyuducunun aşağı rütubətli çəkməcesindəsaxlanmalıdır. Onları plastik torbalarda saxlamayın, çünki orada kondensasiya toplanacaq. Həmçinin, satın aldıqdan sonra meyvə və tərəvəzlərdə nəmlik olmadığını yoxlayın. Onları soyuducuya qoymadan əvvəl qurulayın.
Göyərtinin nəmə ehtiyacı var, ona görə də onları bir stəkan suya qoyun və ya nəm kağıza sarın.
*İstifadə müddətini yoxlayın
Tərəvəz və meyvələr kimi tez xarab olan qidaların vəziyyətinə diqqət yetirin.
Xarab olan yeməyi atmazdan əvvəl baxın, xarab olan hissəsini kəsib, qalanını bişirəbilərsinizmi?
Yeni yemək bişirməzdən əvvəl köhnə yeməklərdən istifadə edin ki, onu soyuducunun arxasında və ya mətbəx şkafındakı rəfdə unutmayasınız.
Son istifadə tarixinə də diqqət yetirin: əgər onun müddəti bitibsə, bu ,o demək deyil ki, məhsul müəyyən gündə birdən xarab və zərərli olub. Qanuna görə, yararlılıq müddəti mağazaların məhsulu satmaq hüququna malik olduğu və onun təhlükəsizliyinə cavabdehlik daşıdığı vaxtdır. Bu, həm də bütöv qablaşdırmada olan məhsulun öz dadını və fiziki-kimyəvi xüsusiyyətlərini saxladığı dövrdür.
*Əlavə qidaları dondurun
Çox yemək və hazırlanmış yeməklər qaldıqda - məsələn, Yeni il tətillərindən sonra - hər şeyi yeməyə vaxtınız olmayacaq. Yeməyin xarab olmaması üçün onu dondurucuya qoyun.
Bir çox qidalar dondurulduqdan sonra dadını və qida dəyərini saxlayacaqlar.
Nə dondurula bilər?
Mayonez və yumurtalı yeməklər dondurmaq üçün uyğun deyil. Xiyar kimi bəzi tərəvəzlər isəəridikdən sonra iştahaaçan görünüşünü itirəcək.
*Yeni yeməklər yaradın
Yeyilməmiş yeməklərə görə cərimə var
Cənubi Koreya 2013-cü ildə tullantılara münasibətini dəyişib. Belə ki, qida tullantılarının poliqonlara atılmasını qadağan edib. Sakinləri onları çeşidləməyə təşviq edib və cərimələr tətbiq olunub. Məsələn, restoranlarda tullantıların düzgün yığılmaması və ya yeyilməmiş yeməklərə görə cərimə var.
Əvvəlcə insanlar islahatları narazılıqla qarşıladılar. Amma indi tullantıların çeşidlənməsi onlar üçün həyatın adi hissəsidir. Seuldakı bəzi hündürmərtəbəli binalarda qida tullantılarının çəkildiyi elektron qablar quraşdırılıb. Sakinlər onu rəqəmsal kartla qeydiyyatdan keçirirlər və çəki onların tullantıların atılması üçün nə qədər ödəməli olduqlarına təsir edir. Digərləri ucuz kompost torbaları alıb xüsusi qutulara atırlar. Qida tullantılarını təkrar istifadə edilə bilən materiallarla qarışdıranlar cərimələnir.
Tullantıların təkrar emalı sahəsindəəldə edilən uğurlara baxmayaraq, ölkədə ildə 5,5 milyon ton qida tullantıları istehsal olunur. Problemlər hələ dəqalmaqdadır: qabıqlar və sümüklər kompostun içinə girmir, düzgün çeşidlənməyə görə avadanlıq xarab olur, bəzi fermerlər tərkibində yüksək natrium olduğuna görə “yemək” kompostundan imtina edirlər. Amma başlanğıc var və bu başlanğıc dünyanı həm də israfçılıqdan qoruyur.
