...Hər bir smartfon, elektrik avtomobili və külək turbininin nadir torpaq metallarından asılı olduğu bir dünyada, Rusiya tarixi bir addımın astanasındadır.
Bu 17 element sabahın “yaşıl” iqtisadiyyatı, müdafiə texnologiyaları və enerjisinin açarıdır.
Təsəvvür edin: onlarsız elektrik mühərrikləri üçün maqnitlər, dərmanlar üçün lazerlər, təhlükəsizlik üçün radarlar olmayacaq.
Dünyada ikinci ən böyük nadir torpaq metal ehtiyatlarına (28,5 milyon ton) malik olan Rusiya hazırda idxaldan 98 faiz asılı olaraq ildə 3 min ton istehlakla cəmi 50 ton istehsal edir. Amma bu gün baş nazirin birinci müavini Denis Manturovun danışdığı Çinlə danışıqlar oyunun qaydalarını dəyişə bilər.
Nadir torpaq elementləri yüksək texnologiyanın "vitaminləri"dir. Elektrikli nəqliyyat vasitələrində neodim və disprosium güclü maqnitlər əmələ gətirir (hər avtomobilə 1 kq-a qədər), mühərrikləri yığcam və səmərəli edir.
SİA-nın məlumatına görə, 2035-ci ilə qədər Rusiya 506 min elektromobil və elektrobus istehsal etməyi planlaşdırır və bu, nadir torpaq elementləri olmadan mümkün deyil.2025-ci ildə Renera bu metalların əsas olduğu akkumulyator və mühərriklərin istehsalına başlayacaq.
Lakin onların rolu daha genişdir: külək turbinləri və günəş panelləri üçün itrium, radarlar və lazerlər üçün gadolinium, nüvə sənayesi və MRT üçün evropium və lutetium lazımdır. Rosatomun məlumatına görə, 2030-cu ilə qədər Rusiyada nadir torpaq elementləri bazarı 29 milyard rubldan 100 milyard rubla qədər artacaq və istehsal 7,5 min tona çataraq dünyada ilk 5-liyə daxil olacaq.
Nadir torpaq elementləri aviasiya üçün ərintiləri gücləndirir, smartfonları daha ağıllıvə enerjini daha təmiz edir.
Ruslar üçün bunlar yeni iş yerləri, sərfəli elektrik avtomobilləri və "yaşıl" enerji üçün daha aşağı ödənişlərdir. Amma əsas məsələ suverenlikdir.
2025-ci ilin aprelində Çin ABŞ-ın tariflərinə cavab olaraq yeddi nadir torpaq metalının ixracını məhdudlaşdırdı və avtomobil sənayesində fasilələrə səbəb oldu.
Rusiya öz ehtiyatları ilə dünya üçün “sığorta” olmağa qadirdir, amma ilk növbədə özü üçün…
…Və deməli,Manturov təsdiqlədiyinə görə, Rusiya Çinlə nadir torpaq metal oksidlərinin çıxarılması texnologiyalarını müzakirə edir - bu, Pekin və Vaşinqtonun rəhbərlik etdiyi qabaqcıl prosesdir.
Danışıqlar çoxdan başlayıb, hələ ki, heç bir qərar yoxdur, amma tərəfdaşlar məlumdur.
Qlobal istehsalın 70-95 faizinə nəzarət edən Çin öz müttəfiqləri ilə nou-hau paylaşır. Texnologiyaya çıxış Yakutiyada Tomtorskoye kimi yataqların işə salınmasına imkan verəcək.
Artıq əsas layihələr həyata keçirilir: Murmanskda Lovozero mədən və emalı zavodunun modernləşdirilməsi, Kulyokskaya ərazisinin, İrkutskda Polmostundrovskoye və Yaraktinskoyenin işə salınması…
Rosatom sovet texnologiyalarını bərpa edib: Solikamsk zavodu 2026-cı ilə qədər 2000 ton nadir torpaq metalları istehsal edəcək.
Rusal 2025-ci ildə 3D çap və aerokosmik üçün skandium oksidi (ildə 1,5 ton) istehsalına başlayacaq.
Oliqarxlar Rusiyadan demək olar ki, 514 milyardı ofşor hesablara aparıblar və metallurgiyanı gələcəkdən məhrum ediblər.
Dünya ehtiyatlarının 17 faizinə sahib olan Rusiya ABŞ-la (Putinin eyham vurduğu kimi) əməkdaşlıq edə bilər, lakin Çinlə bu, mədənçilikdən tutmuş maqnit ixracına qədər tam bir tsikldir.
Qlobal nadir torpaq elementləri bazarı 2025-ci ildə 12,57 milyard dollar, 2037-ci ilə qədər isə 33,5 milyard dollar təşkil edir (ildə 8,3 faiz artım). Rusiya 2035-ci ilə qədər 15 istehsal müəssisəsini işə salaraq ilk 5-liyə daxil olacaq.(?)
Əli Babayev
