VARŞAVA, 4 sentyabr. TELEQRAF
Polşanın paytaxtı Varşavaya səfər edərkən turistlərin ən çox görmək istədiyi yer “Stalinin hədiyyəsi” adlandırılan Varşava Mədəniyyət və Elm Sarayıdır.
Bu sənət əsəri təkcəz Polşanın deyil, bütün Şərqi Avropanın sosialist realizm dövrünün ən heyrətamiz abidələrindən biridir.
Möhtəşəm bina Polşanın Sovet İttifaqının təsiri altında olduğu dövrdə tikilib və istifadəyə verilib. Zaman keçdikcə xalq tərəfindən saray müxtəlif ictimai-siyasi mənalar daşısa da, hazırda Polşanın mədəniyyət, elm və turizm həyatında mühüm bir mərkəz olaraq qalır.
1955-ci ildə tamamlanmış bu bina Polşa xalqına Stalin dövründən “hədiyyə” kimi təqdim edilsə də, əslində onun ideoloji bir simvol kimi inşa edildiyi heç kimə sirr deyil.
Tarixin simvolu
İkinci Dünya müharibəsindən sonra Polşa böyük dəyişikliklərə məruz qaldı. Bələdçilər qeyd edir ki, ölkə müharibədən sonra uzun müddət Sovet İttifaqının təsir dairəsinə düşdü və bu təsir yalnız siyasi və iqtisadi deyil, həm də mədəniyyət sahəsində özünü göstərirdi.
Stalin rejimi Polşa üzərində nəzarətini möhkəmləndirmək üçün monumental tikililərdən istifadə edirdi. Bu Mədəniyyət və Elm Sarayı da həmin siyasətin bir parçası sayılmalıdır.
Layihənin rəhbəri məşhur sovet memarı Lev Rudnev sarayın dizaynında Polşa memarlıq elementlərini birləşdirmək üçün Polşanın tarixi binalarını öyrənməli olmuşdu. Binanın tikintisinə yalnız polşalılar cəlb olunmuşdu. İnşaat işlərində 3500 polşalı iştirak etmişdi.
Mənbələrə görə, bina Stalin dövrünün monumental memarlıq üslubu olan sosialist realizm çərçivəsində inşa edilib. Bu üslubun əsas məqsədi siyasi gücü və ideologiyanı tərənnüm etmək idi. Amma Rudnev Polşa tarixinə hörmət əlaməti olaraq sarayın dizaynında Polşa memarlıq motivlərini də əlavə etməli olmuşdu.
Həm monumental, həm də funksional
Mədəniyyət və Elm Sarayı sosialist realizmin ən yaxşı nümunələrindən biridir. 237 metr hündürlüyü ilə (antenna ilə birlikdə 310 metr) bina uzun müddət Polşanın ən hündür binası olaraq qalıb. 42 mərtəbədən ibarət saray möhtəşəm görünüşü ilə şəhərin hər yerindən gözə dəyir. Üst hissəsində yerləşən saat qülləsi isə binanın Varşavanın simvolu kimi qəbul edilməsini daha da möhkəmləndirir.
Binanın içinə daxil olan turistləri geniş zallar, teatrlar, sərgi məkanları və kitabxanalar qarşılayır. Dizayn təkcə monumental deyil, həm də funksionaldır, çünki bina müxtəlif mədəni, elmi və kommersiya məqsədləri üçün istifadə olunur. Hətta binada restoranlar da fəaliyyət göstərir.
Sarayın 30-cu mərtəbəsində yerləşən müşahidə platforması, turistlər üçün ən çox maraq doğuran məkanlardan biridir. Buradan Varşavanın əzəmətli mənzərəsi açılır. Hər il minlərlə insan bu möhtəşəm mənzərəni görmək üçün sarayı ziyarət edir.
“Düşmən hədiyyəsi” paradoksu
Varşava Mədəniyyət və Elm Sarayı Polşa xalqı arasında qarışıq hisslər yaradan bir abidədir. Bunun əsas səbəbi sarayın Sovet İttifaqı ilə bağlılığı və Polşanın tarixi yaddaşında müstəqillik mübarizəsinin mühüm yer tutmasıdır. Saraya qarşı antipatiyanın səbəblərini daha dərindən anlamaq üçün tarixi, siyasi və mədəni kontekstləri nəzərdən keçirmək lazımdır.
Saray, Polşa xalqına Stalin tərəfindən “hədiyyə” kimi təqdim edilib. Halbuki “hədiyyə” Polşanın müharibədən sonra Sovet İttifaqının təsir dairəsinə daxil edilməsinin simvoludu. Bu bina Polşa xalqı üçün milli suverenliyin pozulması və kommunist rejimin təsirinin təcəssümü kimi qəbul edilir.
Ruslar tərəfindən tikildiyi üçün bu saray xüsusilə müstəqillik tərəfdarları arasında Polşa xalqının öz qərarlarını qəbul edə bilmədiyi dövrün xatirəsi kimi yadda qalıb. Sarayın tikintisi zamanı Stalin rejimi Polşaya güclü təsir göstərir və çoxsaylı təzyiqlər edir, bu da onu yad bir gücün simvolu kimi görənlərdə narahatlıq yaradır.
Polşa xalqı üçün maraqlı paradokslardan biri Mədəniyyət və Elm Sarayının müasir dövrdə faydalı funksiyaları olsa da, onun mənşəyinin “düşmən” bir gücün nəzarətindən gəlməsidir. Saray teatrlar, muzeylər, sərgilər və konsertlər üçün vacib bir mərkəz rolunu oynayır. Lakin Polşalılar üçün onun mənfi mənəvi yükü hələ də ağırlıq salır. Bu paradoks binaya qarşı həm hörmət, həm də nifrət münasibəti formalaşdırır.
Polşa xalqı üçün keçmişlə üzləşmək həmişə çətin olub. XX əsrdə yaşanan işğallar, müharibələr və siyasi repressiyalar onların milli kimliyinə güclü təsir edib. Mədəniyyət və Elm Sarayı bu tarixdən silinməsi çətin olan bir izdir. Onun tikintisi Polşa xalqına Sovet İttifaqı tərəfindən zorla qəbul etdirilmiş dövrün xatirəsidir. Bu səbəbdən saray uzun müddət “Stalinin hədiyyəsi” və ya “Varşava dişisi” (çünki yerli dilə tərcümədə "pałac" sözü qadın cinsindədir) kimi tənqidi adlarla xatırlanıb.
Varşava Mədəniyyət və Elm Sarayı Polşanın tarixi və mədəniyyətinin mürəkkəbliyini təcəssüm etdirən unikal bir abidədir. O, həm keçmişin ideoloji yükünü, həm də müasir Polşanın inkişafını birləşdirir. Polşalılar üçün bu bina sevgi və nifrət arasında dayaq tapmış münasibətin simvoludur, eyni zamanda onun mədəni və elmi həyatda oynadığı mühüm rolu danılmazdır.
.jpg)
