Azərbaycanda sığorta məsələləri ilə bağlı kifayət qədər qanunvericilik bazası olsa da, əksər ticarət mərkəzləri, satış obyektləri sığorta etdirilmir. Bütün obyektlərin, əmlakların, mülklərin sığortalanmasının vacibliyi dəfələrlə vurğulansa da, nədənsə sahibkarlar, iş adamları sığorta sahəsində maraqlı görünmürlər. Avqustun 24-də Bakı şəhəri, Qaradağ rayonu ərazisində yerləşən “Sədərək” ticarət mərkəzi tərəfindən icarəyə verilmiş anbarda baş verən şiddətli yanğının ciddi zərərlə nəticələnməsi bu məsələni yenidən gündəmə gətirdi. Məhz sözügedən əmlakın sığortalanmaması sığorta xidmətlərinin vacibliyini bir daha ön plana çıxardı. Paytaxtda baş verən dəhşətli yanğın tarixçəsini vərəqləyəndə ən çox “Diqlas” ticarət mərkəzində 2019-cu ildə baş verən faciə yada düşür. Ticarət mərkəzindəki obyektlərin sığortalanmaması səbəbindən məsuliyyəti dövlət öz üzərinə götürmüş, Prezident İlham Əliyev insanların hadisədə əziyyət çəkməmələri üçün dövlət büdcəsindən vəsait ayırmışdı. İllər keçməsinə baxmayaraq, baş verən hadisə sahibkarlarda yenə də sığortaya qarşı məsuliyyət oyatmadı.
Mövzu ilə bağlı Pravda.az-a fikirlərini bölüşən iqtisadçı-ekspert Xalid Kərimli isə deyib ki, ölkədə sahibkarların sığortaya maraqlarının olmaması bir neçə səbəbdən asılıdır.
“Birincisi, nədənsə sığortaya etibar etmirlər. Ola bilsin, bu, keçmiş təcrübədən, maarifləndirmədən ortaya çıxan məsələdir ki, sığortaya etibar səviyyəsi aşağıdır. İkincisi, sahibkarlar sığortanın əhəmiyyətini dərk etmirlər. Hesab edirlər ki, hadisə baş verməyəcək, yaxud sığortaya sərf etdikləri pullar havaya atılmış pullardır. Yəni əhəmiyyətin vacibliyini dərk etmirlər. Üçüncüsü, ehtiyatların sığortalanması elə də rahat sığorta növü deyil. Sığorta şirkətləri özləri də bu prosesdə maraqlı deyillər. Sığortalasalar da, sığorta haqqı baha olur. Sığorta sadə prosedur deyil. Sığorta şirkəti risk görəndə yüksək tarif müəyyənləşdirir. Bu, ehtiyatların sığortalanması riskli olduğu üçün sığorta şirkətləri də yayınır. Sığorta şirkətləri özləri də sahibkardırlar. "Paltar satıcısı sahibkardır, sığorta şirkəti deyil" məsələsi yoxdur. Sığorta şirkəti ağlabatan, ehtimalı aşağı olan riski sığortalayır. Riski aşağı salmaq üçün sahibkar yerləşdiyi yerin yanğın təhlükəsizliyi standartına cavab verib-vermədiyinə əmin olmalı, materialların yanğın təhlükəsizliyi qaydalarına uyğun saxlanılmasını təmin etməli, təhlükəsizliyi daim nəzarətdə saxlamalıdır. Burada da o qədər öncül olmadığına görə sığorta şirkətləri riskli əməliyyatları icra etməkdən yayınırlar. Məhsulların, material ehtiyatlarının dəyərinin müəyyənləşdirilməsi də sual olaraq qalır. Çox, yaxud az da ola bilər. Şəffaf sistem olmalıdır ki, sığorta şirkəti artıb-azalmanı bilsin. Bir sözlə, çox mürəkkəb prosesdir və həm sahibkardan, həm də yanğın təhlükəsizliyi standartlarına cavab verən obyektlərdən asılıdır”, - X.Kərimli deyib.
Sığorta məsələləri üzrə ekspert Şahin İsmayılov isə bildirib ki, “Qaradağ rayonu ərazisində yerləşən "Sədərək" ticarət mərkəzində baş verən yanğın halı nə birinci, nə də sonuncu hadisə deyil:
“Belə yanğınlar olub və təəsüf ki, yenə də olacaq. Son 5-6 il ərzində "Sədərək" ticarət mərkəzində 6, ya 7 yanğın hadisəsi olub və hər dəfə də sahibkarlara külli miqdarda ziyan dəyib. Bütün hallarda sığorta şirkətləri ödəniş məsələsindən kənarda qalıblar. Səbəb də budur ki, həmin ərazilərdə yerləşən nə daşınmaz əmlakın, nə də daşınar əmlakın sığorta müqaviləsi olmayıb. Diqqətinizə çatdırım ki, bu kimi ticarət mərkəzlərinin sığortaya cəlb olunması üçün əsasən iki növ sığorta məhsulu tətbiq olunmalıdır - daşınmaz əmlakın icbari sığortası və daşınar əmlakın könüllü sığortası. Daşınmaz əmlakın icbari sığortası ticarət sahəsini icarəyə verən sahibkarın məsuliyyətindədir. Bu sığorta növü icbari olduğu üçün məcburidir və cərimə sanksiyası ilə müşayiət oluna bilər. Daşınar əmlakın könüllü sığortası isə həmin ticarət sahəsində öz biznesini quran sahibkar tərəfindən həyata keçirilməlidir. Bu sığorta növü sahibkarın satışa çıxardıqları malları qoruyur. Könüllü növdür və məcburi deyil. Qanun tərəfindən hər şey qaydasındadır və tələb olunan hər bir sahibkarın öz əmlakını sığortalatmasından ibarətdir. Praktikada isə hər şey o qədər də sadə deyil. Çünki sığorta şirkətləri bu tip ticarət mərkəzlərində təklif olunan daşınmaz və daşınar əmlakın sığortalanmasından 100% həcmində imtina edirlər. Səbəb çox sadədir.Həmin ərazilər sığorta şirkətlərinin tələb etdikləri təhlükəsizlik şərtlərinin standartlarına uyğun inşa edilməyib və çox yüksək risk daşıyıcılarıdırlar. Bu vəziyyətdə sığorta şirkətləri az məbləğ ödəniş qarşılığında özlərini milyonlarla manat həcmində təminat riski qarşısına ata bilməzlər. Ticarət mərkəzlərində yanğın əleyhinə təhlükəsizlik vasitələri yox dərəcəsindədir. Ticarət obyektləri bir-biriləri ilə sıx təmasdadırlar. Satılan mallar tez alışan və yanğına həssas mallardır, elektrik naqilləri kustar üsullarla çəkilib, evakuasiya xidməti yox dərəcəsindədir və s. Bu şərtlər daxilində desək ki, sahibkarlar sığortaya laqeyd münasibət bəsləyirlər, bu, düzgün olmaz. Sahibkar istəsə də, öz malını sığortalaya bilmir. Və burada dairə qapanır. Sahibkar öz riskinə ticarətlə məşğul olur - nə olar, nə olmaz... Məsələdən çıxış yolu həmin ticarət mərkəzlərinin tam olaraq sökülüb, yenidən standartlara uyğun şərtlər daxilində tikilməsidir. Bu da mümkün olmayan işdir. Deməli, belə yanğınlar yenə də olacaq, itirən isə sahibkar olacaq. Çox təəsüf ki, günümüzün reallığı budur”.
Yazı Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə yardımı ilə “Azad sahibkarlığın və liberal iqtisadiyyatın təşviqi” mövzusu üzrə dərc olunub.
Aytəkin Qardaşova
