Abutalıb Səmədov: “Aydındır ki, yaxın aylarda belə bir şəraitin yaranacağı mümkün deyil”
Prezident İlham Əliyev Əl-Ərəbiyyə kanalına müsahibəsində Türkiyə ilə İsrail arasındakı gərginliyə də toxunub:
“Biz normallaşma üçün imkan yarandığını görəndə yardımçı olmağa çalışırıq. Türkiyə ilə İsrail arasında normallaşmanın birinci mərhələsində Azərbaycanın rolu hər iki ölkə tərəfindən qiymətləndirilib. Bilirsiniz ki, İsrail Prezidenti İshaq Hersoq Türkiyəyə səfər etdi. Biz şad olduq ki, iki ölkə arasında ümumi dil tapılır. Hazırda isə Türkiyə ilə İsrail arasında münasibətlər hər zaman olduğundan daha gərgindir. Ona görə də əgər bizdən kömək etmək xahiş olunsa, biz bunu edərik. Əgər edilməsə, ola bilsin ki, biz, sadəcə olaraq, ümumi dil tapmağa yardım etmək üçün çox da ictimailəşdirilməyən diplomatik səylər göstərməyə çalışarıq...”
Yəni Prezident dedi ki, əgər rəsmi müraciət olsa biz İsrail-Türkiyə normalaşmasınayardım edə bilırik. Belə müraciət nə vaxt yetişə bilər?
“Münasibətlərin normallaşması üçün yəqin ki, ilk növbədə Qəzzada və Suriyada baş verən hərəkətlərə son qoyulmalıdır”
“Alyans” Strateji Araşdırmalar Mərkəzinin sədri, siyasi ekspert Abutalıb Səmədov “Bakı-Xəbər”ə şərhində bildirdi ki, son 20 ildə Türkiyə ilə İsrail arasında münasibətlər həmişə gərgin olub. A.Səmədovun sözlərinə görə, ilk böyük qarşıdurma 2008-ci ildə Türkiyənin “Mavi Mərmərə” gəmisinin İsrail hərbiçiləri tərəfindən tutulmasından sonra başlayıb. “Münasibətlər son dərəcə gərginləşdi və uzun müddət bu gərginlik davam etdi. 44 günlük müharibədə, məlumdur ki, həm Türkiyə, həm də İsrail Azərbaycana ən yaxın olan və ordumuza, dövlətimizə böyük kömək göstərən dövlətlər oldular. Türkiyə bizə qardaş dövlətdir, bizim müttəfiqimizdir, Şuşa bəyannaməsi imzalamışıq. İsrail də bizə dost dövlətdir. Təbiidir ki, biz bu iki dövlət arasında münasibətlərin dostluq münasibətləri olmasını arzulayırıq. Azərbaycan Prezidenti Əl-Ərəbiyyə kanalına müsahibəsində bu münasibətlərin normallaşması üçün gördüyü işlərdən danışdı və onu da qeyd etdi ki, onun göstərdiyi səylər nəticəsində 2022-ci ildə Türkiyə-İsrail münasibətləri xeyli yaxşılaşdı, İsrailin prezidenti Türkiyəyə iki günlük rəsmi səfərə gəldi, sonra 2023-cü ildə Nyu-Yorkda Türkiyə Prezidenti ilə İsrailin Baş naziri görüşdülər, söhbət etdilər. Güman etmək olardı ki, artıq bütün gərginlik arxada qalıb. Ancaq çox təəssüf ki, 2023-cü ilin oktyabrında HƏMAS və İsrail arasında baş verən qarşıdurma münasibətləri yenidən pozdu. HƏMAS İsrailə hücum etdi, dinc insanları girov götürdü və ilk dövrdən Türkiyə Prezidenti öz vasitəçilik missiyasını təklif etdi, girovların azad edilməsi istəyini dilə gətirdi. Ancaq təəssüf ki, sonrakı addımlar münasibətləri tamamilə pozdu və son nəticədə İsrail səfirini Türkiyədən çağırdı, Türkiyə də öz səfirini geri çağırdı. Rəcəb Tayyib Ərdoğan bəyan etdi ki, Türkiyə ilə İsrail arasında heç bir münasibət yoxdur. Doğrudur, bunu rəsmiləşdirmədilər, ancaq bu bəyanat Türkiyə ilə İsrail arasındakı münasibətlərin nə qədər pis olduğunu bir daha göstərdi”.
A.Səmədovun sözlərinə görə, Suriyadakı hadisələrdən, hakimiyyət dəyişikliklərindən sonra Türkiyə-İsrail münasibətləri daha da pisləşdi və Azərbaycan Prezidenti də qeyd etdi ki, bu gün bu münasibətlər ən pis dövrünü yaşayır: “Baxmayaraq ki, 2025-ci ildə də münasibətlərin düzəlməsi üçün Azərbaycan tərəfindən cəhdlər edildi, bu ilin aprel ayında Türkiyə və İsrailin hərbi nümayəndə heyətləri Bakıda görüşdülər, müəyyən danışıqlar apardılar. Ancaq bu görüş son nəticədə mövcud probelmləri aradan qaldırmağa, təbiidir ki, kifayət etmədi. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycan son dərəcə mötəbər konfransı təşkil edərkən İsrail prezidentinin Türkiyə üzərindən uçaraq Azərbaycana gəlməsinə Türkiyə rəhbərliyi icazə vermədi və bu səbəbdən İshaq Hersoq Azərbaycanda keçirilən COP29-da iştirak etmədi. Baxmayaraq ki, biz daha çox dövlət rəhbərinin bu nüfuzlu tədbirdə iştirak etməsini istəyərdik. Azərbaycanın konfransı təşkil etməsi üçün çəkdiyi o əziyyətləri, eyni zamanda Azərbaycana qarşı olan təxribatları nəzərə alaraq, mümkün qədər daha çox dövlət rəhbərinin bu tədbirdə iştirak etməsində maraqlı idik. Çox təəssüf ki, bir sıra rəhbərlərin iştirak etməməsi üçün Avropa dövlətləri, ilk növbədə Fransa çox səylər göstərdi. İsrailin prezideninin iştirakına isə qardaş Türkiyə icazə vermədi.
Əl-Ərəbiyyə telekanalına müsahibəsində Azərbaycan Prezidenti bu vəziyyətdən narahat olduğunu söyləyib, vəziyyəti düzəltmək üçün cəhdlər göstərməyə hazır olduğunu deyib. Bunun üçün müraciətin olması, belə bir istəyin dilə gətirilməsi vacibdir. Türkiyə və İsrail dünyanın çox nüfuzlu dövlətlərindəndir, onların rəhbərlərinin istəyi olmadan Azərbaycan Prezidentinin bu prosesə girişməsi, vasitəçilik cəhdləri göstərməsi, aydındır ki, heç bir nəticə verə bilməz. Bunun üçün rəsmi müraciətə də ehtiyac yoxdur. Sadəcə olaraq istəyin dilə gətirilməsi, istəyin hansısa formada ifadə olunması kifayətdir ki, Azərbaycan Prezidenti tərəfindən Türkiyə və İsrail rəhbərləri arasında münasibətlərin düzəlməsi, onların qarşılıqlı səfərləri, yaxud görüşləri üçün zəruri addımlar atılsın. Ancaq aydındır ki, yaxın aylarda belə bir şəraitin yaranacağı mümkün deyil. İsrail Qəzzada əməliyyatları davam etdirir, dinc insanlar ölür, eyni zamanda HƏMAS girovların hələ də hamısını qartarmayıb. Bu da, təbiidir ki, münasibətlərin gərginləşməsinə səbəb olur. Digər tərəfdən, Suriya ilə bağlı İsrailin atdığı addımlar Türkiyəni qətiyyən razı salmır və qarşılıqlı hədələr çox təəssüf ki, davam edir. Münasibətlərin normallaşması üçün, yəqin ki, ilk növbədə Qəzzada və Suriyada baş verən hərəkətlərə son qoyulmalıdır. Hər iki dövlət münasibətlərin düzəlməsinin zəruri olduğu qənaətinə gəlməlidir. Azərbaycan Prezidentinin də qeyd etdiyi kimi, təəssüf ki, bu gün belə şərait yoxdur. Yaxın aylarda, hətta ola bilər ki, bir neçə ildə belə münasibətin yaranma ehtimalı da da, hələ ki, görünmür. Təbii ki, bu bizi çox narahat edir. Çünki Türkiyə bizim müttəfiqimiz, İsrail isə bizə dost olan bir dövlətdir, dünyanın çox nüfuzlu dövlətlərindəndir. İsrail diasporunun böyük imkanları var ki, Azərbaycan həmişə bu imkanlardan istifadə etməyə çalışıb. Türkiyə də Azərbaycan-İsrail münasibətlərinin bizim üçün nə qədər vacib olduğunu çox yaxşı anlayır və bu münasibətlərə anlayışla yanaşır. Düzdür, bəzi xoşagəlməz çıxışlar da olur. Ancaq onlar qeyri-rəsmi şəxslərin, müəyyən jurnalistlərin etdiyi çıxışlardır. Ancaq rəsmi səviyyədə Azərbaycan-İsrail münasibətlərinin bugünkü səviyyəsi anlayışla qarşılanır və bundan yeri gələndə faydalanmaq cəhdləri göstərilir. Ümid edək ki, növbəti belə cəhd, yaxın vaxtlarda olmasa da, hər halda 2026-cı ilin əvvəllərində zəruri sayılacaq və Azərbaycan yenə də Türkiyə-İsrail münasibətlərinin yaxşılaşması üçün vasitəçilik addımları atacaq”.
İradə SARIYEVA
