Beynəlxalq məhkəmələrdə işlər güclənir, Netanyahu ittihamlara“sərsəm yalan” deyir, ekspertlər isə genosid riskinə diqqət çəkir...
BMT rəsmi şəkildə təsdiqləyib: Qəzza zolağında həqiqətən də aclıq başlayıb. Bu bəyanat avqustun 22-də, cümə günü verilib və Benyamin Netanyahunun hökuməti üçün ciddi xarici siyasi — və potensial olaraq hüquqi — məğlubiyyətə çevrilib. Bundan əvvəl İsrail hakimiyyəti yazda tətbiq olunan tam humanitar blokadaya (yayda qismən yumşaldılmışdı) baxmayaraq aclığın mümkünlüyünü inkar edir, eyni zamanda HAMAS-ın nəzarətindəki ərazidə beynəlxalq humanitar təşkilatların işini çətinləşdirirdi.
BMT-nin diaqnozu: Fəlakətli səviyyə
Qəti sözü BMT yanında fəaliyyət göstərən və qərargahı Romada yerləşən İnkişaf Etmiş Qida Təhlükəsizliyi Təsnifatı (IPC) deyib. Onun tərkibinə iri QHT-lər və BMT-nin ixtisaslaşmış qurumları — Ümumdünya Ərzaq Proqramı (WFP), ÜST, UNICEF və FAO daxildir. IPC-nin qiymətləndirməsinə görə, yarım milyondan çox Qəzza sakini “fəlakətli” vəziyyətlə üzləşib — bu, ən yüksək, beşinci səviyyədir və aclıqla yanaşı yüksək ölüm göstəricilərini nəzərdə tutur.
BMT-nin humanitar məsələlər üzrə koordinatoru Tom Fletcher bildirib ki, mövcud böhran “əgər İsrailin sistemli maneələri olmasaydı, qarşısı alınardı”. Profil agentliklər — WFP, ÜST, UNICEF və FAO “dərhal atəşkəs”ə və humanitar yardımın maneəsiz, kütləvi çatdırılmasına çağırıblar.
Paytaxtlardan ehtiyatlı reaksiyalar
Beynəlxalq reaksiyalar seçici oldu. Britaniya XİN rəhbəri Devid Lammi aclığın təsdiqini “mənəvi qalmaqal” adlandıraraq faciənin “tamamilə qarşısı alına bilən” bir hal olduğunu vurğuladı. Onun sözlərinə görə, “İsrail hökumətinin Qəzzaya kifayət qədər yardım buraxmaqdan imtinası bu əslində insan əli ilə yaradılmış fəlakətə gətirib çıxarıb”. Ər-Riyad “dərin narahatlıq” ifadə edib və “işğalçı İsrail ordusunun dinc sakinlərə qarşı törətdiyi genosid cinayətlərini” qınayıb. Paris ilk gündə şərh vermədi, baxmayaraq ki, hələ iyulun sonunda nazir Jan-Noel Barro baş verənləri “yolverilməz vəziyyət” kimi xarakterizə etmişdi.
Benyamin Netanyahu isə BMT-nin nəticələrini “utanmaz yalan” adlandıraraq rədd edib. Amma Le Monde qəzetinin yazdığına görə, aclığın mövcudluğuna dair rəsmi qərar beynəlxalq instansiyalarda İsrail hakimiyyətinə qarşı iddialara hüquqi çəki verir.
Hüquqi nəticələr: BCM-dən BMT-nin Beynəlxalq Məhkəməsinə qədər
IPC-nin nəticələri birbaşa Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsindəki (MHİ) işlərə proyeksiya olunur. 2024-cü ilin noyabrından etibarən İsrailin baş naziri Benyamin Netanyahu və keçmiş müdafiə naziri Yoav Qalant Qəzzadakı müharibə ilə bağlı hərbi cinayətlər və insanlığa qarşı cinayətlər ittihamları ilə həbs orderlərinin fiqurantıdır. Beynəlxalq hüquqşünas Fransua Ru vurğulayıb ki, “bu hesabat ittihamları möhkəmləndirmək üçün prokurora əlavə arqumentlər təqdim edəcək və tədqiqat müəlliflərinin şahid qismində məhkəməyə çağırılmasına imkan verəcək”.
BCM materiallarındakı əsas epizod “ərzaq blokadasının” müharibə aləti kimi istifadəsidir. İstintaq orqanları İsrail rəhbərlərini Qəzza əhalisini ən azı 8 oktyabr 2023-dən 20 may 2024-ə qədər qida, su, dərman, tibbi material, yanacaq və elektrik enerjisi kimi həyati zəruri vasitələrdən “qəsdən və məqsədli şəkildə məhrum etməkdə” ittiham edirlər. Məhkəmə palatası “Netanyahu və Qalantın mülki əhalini aclıqla məhv etməyi müharibə üsulu kimi seçməsinə dair əsaslı şübhələr” olduğunu bildirir və bunu hərbi cinayət kimi qiymətləndirir.
Eyni zamanda BMT-nin Beynəlxalq Məhkəməsində Cənubi Afrika tərəfindən qaldırılmış iddia davam edir — İsrail “Genosid cinayətinin qarşısının alınması və cəzalandırılması haqqında Konvensiyanı” pozmaqda ittiham olunur. Burada da IPC-nin nəticələri arqument bazasına daxil edilə bilər. Hərçənd aclıq dar hüquqi mənada genosidin ayrıca tərkib hissəsi sayılmır, lakin “qrupu tam və ya qismən fiziki məhvinə hesablanmış həyat şəraiti” ilə üz-üzə qoymaq genosid əməlinin əlamətlərindəndir. Bir sıra hüquqşünaslar əmindir ki, əhalini bilərəkdən aclığa məhkum etmək bu normaya düşə bilər.
BMT-nin qərarı nəyi dəyişir?
Siyasi baxımdan BMT-nin qərarı uzun müddət aclıq riskini inkar edən İsrailin müdafiə xəttini dağıdır. Hüquqi baxımdan — MHİ-də ittiham tərəfinin mövqeyini möhkəmləndirir və Haaqa məhkəməsində (BMT-nin Beynəlxalq Məhkəməsi) sübut bazasını genişləndirir. Humanitar baxımdan isə — yardımın genişmiqyaslı buraxılması və atəşkəs üçün təzyiqləri artırır. Le Monde qəzetinin yekunlaşdırdığı kimi, aclığın tanınması böhranın miqyası ilə bağlı mübahisəni konkret rəhbərlərin və bütövlükdə dövlətin beynəlxalq-hüquqi məsuliyyəti məsələsinə çevirir.
Müəllif: Le Monde qəzeti
Tərcümə Poliqon-a aiddir
Poliqon.info
