AZ

Qafqaz türkləri və ya soyuq vaqonların dəhşəti

Ayna saytından verilən məlumata əsasən, ain.az məlumatı açıqlayır.

Azərbaycanın borcu var - dağların o üzündəki qardaşlara əl uzatmaq

XX əsrin ən ağrılı səhifələrindən biri Qafqaz türklərinin – xüsusilə də qaraçay-balkarların sürgün taleyidir. Bu xalqın yaralı yaddaşını poeziyada ən parlaq ifadə edənlərdən biri isə balkar şairi Kaysın Kuliyevdir.

O, II Dünya müharibəsi iştirakçısı olmuş və döyüşlərin birində ağır yaralanaraq ordudan tərxis edilmişdi. Ona görə də balkarları heç bir əsas və sübut olmadan Qazaxıstan və qismən Qırğızıstana sürgün edəndə Stalin ona sürgün olunmamaq imtiyazı versə də: “Xalqım hara, mən də ora”, demiş və sürgün həyatı yaşamışdır. Hətta qundaqda olan qızı da yolda tələf olmuşdur.

Onun misraları sadəcə söz deyil, tarixin qan yaddaşıdır. “Mart qarının qanlı göz yaşları”, “soyuq vaqonların dəhşəti” kimi ifadələrlə Kuliyev sürgün illərinin insanı sarsıdan mənzərəsini dünyaya çatdırırdı. O, yazırdı ki, balkar uşaqları əsrlər keçsə də, buz kimi vaqonların üfunətini və didərginliyin ağrısını unuda bilməyəcəklər.

“Vəsiyyət” poemasını şair balkarca yazsa da, internet kimi bir şəbəkədə onun orijinalını tapmaq mümkün olmadı. Məcburən rus dilinə tərcüməsini verirəm:

«Балкарским детям не забыть вовек

Холодные и смрадные вагоны

И мартовский — в слезах кровавый снег.»

Amma Kuliyevin şeirləri yalnız qara hüznlə dolu deyildi. Onun poeziyası eyni zamanda dağların əzəmətinə, doğma torpağın nəfəsinə, dilin müqəddəsliyinə bir nəğmə idi. “Vətən dili” haqqında yazdığı məşhur misralarda şair göstərirdi ki, millət, torpaq və dil – bir xalqın əbədi yaşamaq haqqının dayaqlarıdır.

Sürgün Kuliyevin qələmini sındıra bilmədi. Əksinə, poeziya onun üçün həm də müqavimət idi. O, özü demişdi: “Mənim şeirlərim – xalqımın dağlarda qalan səsidir.”

Rus dilində “Vətənə həsrət”:

«Язык, рожденный мудрецом-провидцем,

… оставшийся живым в борьбе смертельной…

… в горах балкарских люди умирали

и бредили на этом языке.»

Bu gün Kuliyevin poeziyası yalnız balkar xalqının deyil, bütün türk dünyasının yaddaşıdır. Onun misralarında bir millətin ağrısı, digər millətlərin də dərdidir. Çünki sürgünlə sınanmış hər bir xalq Kuliyevin şeirlərində öz iztirabının əks-sədasını eşidir.

***

Şimali Qafqaz türkləri – unudulmamalı qardaşlıq

Bizim qumuq, noqay, qaraçay, balkar qardaşlarımızın səsi Şimali Qafqaz dağlarından əsrlərdir ucalır. Onlar dastanları, sazları, özünəməxsus ləhcələri ilə türk dünyasının ayrılmaz parçasıdırlar. Amma bu gün həmin səs çox zaman yalnız toy şənliklərində, folklor tədbirlərində eşidilir. Çünki gündəlik həyatın, iqtisadi çətinliklərin, dilin sıxışdırılmasının, urbanizasiyanın güclü təzyiqi altındadırlar.

Uşaqların ana dilində kitabı azdır, müəllim dərslik qıtlığından əziyyət çəkir, gənclər iş dalınca Moskvaya, Peterburqa üz tuturlar. Mədəniyyət isə çox vaxt muzey eksponatı kimi yaşamaq üçün deyil, nümayiş üçün göstərilir. Halbuki biz yaxşı bilirik: dil yaşasa, xalq yaşayar. İqtisadi dayağı olsa, mədəniyyət çiçəklənər.

Şimali Qafqaz türkləri – qumuqlar (təxminən 600 min nəfər), noqaylar (100–120 min nəfər), qaraçaylar (200 min nəfər), balkarlar (120 min nəfər) – əsrlərdir Qafqaz dağlarının qoynunda yaşayırlar.

UNESCO-nun “Yoxa çıxmaq təhlükəsində olan dillər” siyahısında noqay və balkar dilləri “həssas” statusundadır.

Bölgədə işsizlik 15–20% arasında dəyişir (RF orta göstəricisindən 2 dəfə çox). Bu səbəbdən gənclərin böyük qismi Moskva və digər şəhərlərə köçür.

Azərbaycan nə edə bilər?

Bizim üzərimizdə mənəvi bir borc var. Biz yalnız öz sərhədlərimizdə yaşayan türklərə yox, Qafqaz dağlarının qoynunda, Terek çayının sahilində, Elbrusun ətəyində yaşayan qardaşlarımıza da dayaq olmalıyıq. Azərbaycan o zaman daha güclü olacaq ki, özünü böyük türk ailəsinin mərkəzi kimi aparacaq.

Bu dəstək siyasətdən uzaq, insanlara yaxın olmalıdır. Bizim gücümüz mədəniyyətdədir, iqtisadiyyatda, maarifdədir.

Niyə qumuq, noqay, qaraçay və balkar dillərində Azərbaycanda çap olunmuş kitabların karvanı Şimali Qafqaza getməsin?

Niyə qumuq, noqay, qaraçay, balkar gəncləri üçün Bakıda yay məktəbləri təşkil olunmasın?

Niyə bizim bazarlarda “Dərbənd balı”, “Çerkessk pendiri” və ya “Balkar toxuculuğu” nümunələri satılmasın?

Niyə Şimali Qafqaz xalqları üçün Bakıda illik Türk xalqları folklor festivalı keçirilməsin?

Niyə birgə televiziya və radio layihələri olmasın?

Niyə Azərbaycan universitetlərində Şimali Qafqaz türkləri üçün təqaüd proqramları təşkil edilməsin?

Niyə müştərək elmi ekspedisiyalar və konfranslar keçirilməsin?

Niyə “Şimal–Cənub” nəqliyyat dəhlizi çərçivəsində yerli istehsalçıların məhsullarına Azərbaycan bazarına çıxış imkanı yaradılmasın?

Niyə Azərbaycan şirkətləri Dağıstan, Kabardin-Balkar və Qaraçay-Çərkəzdə kənd təsərrüfatı və turizm sahəsində layihələrə investisiya yatırmasın?

Azərbaycanın bu dəstəyi yalnız mədəni-mənəvi deyil, həm də geosiyasi xarakter daşıyaraq Rusiyanın “etnik kartı”na cavab olacaq. Moskva Azərbaycandakı etnik azlıqlardan istifadə etməyə çalışır (məsələn, Solovyovun çağırışları). Bakı isə əksinə, RF-dəki türk xalqlarının mədəni hüquqlarını qabardaraq tarazlıq yarada, Şimali Qafqaz türklərinin problemlərini Türk Dövlətləri Təşkilatı (TDT) gündəminə çıxararaq türk dünyasının “yumşaq güc”ünü artıra bilər.

Bunların hamısı mümkündür. Yetər ki, biz istək və iradə göstərək.

Azərbaycanın borcu var: dağların o üzündəki qardaşlara əl uzatmaq. Çünki biz bir millətik – yalnız sərhədlərimiz fərqlidir.

Hadisənin gedişatını izləmək üçün ain.az saytında ən son yeniliklərə baxın.

Seçilən
5
ayna.az

1Mənbələr