Həm də əmək bazarı və biznesdə
İqtisadi inkişafın davamlılığı üçün qadınların bilik və bacarıqlarından daha geniş istifadə olunması zərurətə çevrilib. Odur ki, əmək bazarında qadınların rolu hər keçən gün daha da aktuallaşır.
Azərbaycanda qadınların təhsilə çıxışı yüksək olsa da, onların məşğulluq səviyyəsi bu potensialı tam əks etdirmir. Xüsusilə regionlarda bir çox qadın hələ də iş həyatına qoşulmaq imkanından kənarda qalır. Bu vəziyyət təkcə onun fərdi yaşayışına deyil, ümumi sosial-iqtisadi inkişafa da təsir edir. Müxtəlif beynəlxalq tədqiqatlar da sübut edir ki, qadınların məşğulluq səviyyəsi ilə istənilən ölkənin ümumi iqtisadi artımı arasında birbaşa əlaqə mövcuddur.
Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına görə, ölkəmizdə qadınlar əhalinin təxminən 50,2 faizini təşkil etsə də, onların əmək bazarındakı payı kişilərlə müqayisədə aşağıdır. Qadınların məşğulluğu məsələsində regionlar arasında da nəzərəçarpacaq fərqlər var. Bakı və digər iri şəhərlərdə qadınlar daha çox iş həyatına cəlb olunur, amma kəndlərdə və kiçik şəhərlərdə vəziyyət tam fərqlidir. Böyük şəhərlərdə qadınların əmək bazarındakı payı 50 faizdən yuxarı olduğu halda, bəzi bölgələrdə bu göstərici cəmi 35 faizdir.
Bu fərq coğrafi, sosial və mədəni səbəblərlə bağlıdır. Belə ki, regionlarda qadınların işləmək imkanları bir qədər məhduddur. Burada uşaq bağçası tapmaq çətindir, ictimai nəqliyyat ya yoxdur, ya da çox zəif işləyir. Üstəlik də ailə daxilində bütün məişət və övlad qayğısı, əsasən, qadınların üzərinə düşdüyü üçün onların karyera qurmaq arzularını resallaşdırmağa vaxt qalmır.
Azərbaycanda qadınlar əsasən təhsil, səhiyyə, xidmət və dövlət idarəçiliyi kimi ənənəvi sahələrdə fəaliyyət göstərirlər. Lakin bu sektorlar cəmiyyət üçün nə qədər vacib olsa da bir çox hallarda əməkhaqqı baxımından yüksək gəlir təklif etmir. Sənaye, tikinti, informasiya texnologiyaları kimi dinamik və yüksək gəlirli sahələrdə də qadınların sayı azdır. Belə vəziyyətin əsas səbəblərindən biri cəmiyyətdə bu peşələrin qadınlara "uyğun olmadığına" dair köhnə fikirlərdir. Bəzən görünməyən maneələr qadınların yolunu səssizcə kəsir. Nəticədə onların əsasən aşağı maaşlı və az perspektivli sahələrdə toplanması müşahidə olunur. Əmək bazarında da gəlir bərabərsizliyi artır, qadınların daha geniş sahələri əhatə edən çeşidli peşə seçmək imkanı daralır.
Bu xoşagəlməz vəziyyət statistik artımdan çox keyfiyyət dəyişikliyini tələb edir. Qadınların müxtəlif peşə sahələrində bərabərhüquqlu iştirakı üçün iqtisadi, sosial və institusional dəstək gücləndirilməlidir. Çünki qadınların əmək bazarındakı tamhüquqlu iştirakı onların cəmiyyətdə müəyyən mövqe tutmasına təkan verir. Sözün əsl mənasında dəyişikliyi reallaşdırmaq üçün konkret addımlar günün tələbidir. Bu baxımdan regionlarda yerli səviyyədə həyata keçirilən təşəbbüslər xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Məsələn, "Daşkəsən rayonunda qadınların məşğulluğunun artırılması" layihəsi bunun yaxşı nümunəsidir. Bu günlər "AzerGold" QSC və Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyinin (ƏSSMN) tabeliyində Dövlət Məşğulluq Agentliyinin (DMA) birgə tərəfdaşlığı ilə adıçəkilən layihə çərçivəsində növbəti maarifləndirici seminar təşkil edilib. Tədbirin əsas məqsədi "Çovdar" qızıl mədəninin yaxınlığında yerləşən kəndlərdə yaşayan qadınların əmək bazarına daha fəal şəkildə qoşulmasına dəstək vermək, onları məşğulluq imkanları barədə maarifləndirmək, yerli insan resurslarının daha səmərəli istifadəsinə şərait yaratmaq idi. Seminar iştirakçılarına DMA-nın məşğulluq proqramları təqdim olunub. Bunlar peşə hazırlığı, özünüməşğulluq proqramı, həmçinin mövcud vakansiyalar və işəgötürənlərlə əməkdaşlıq imkanları haqqında geniş məlumatlardır.
Buradaca qadınların özünüməşğulluq proqramında iştirakı haqqında bir qədər ətraflı məlumat vermək yerinə düşür. Azərbaycanda qadınların iqtisadi fəallığını artırmaq məqsədilə həyata keçirilən özünüməşğulluq proqramları son illər paytaxtda, eləcə də regionlarda qadınlar üçün yeni fürsətlər pəncərəsi açıb. ƏƏSMN tərəfindən icra olunan bu proqram çərçivəsində işsiz qadınlara biznes-plan qurmaq, maddi-texniki dəstək almaq və kiçik sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olmaq imkanı yaradılır. Proqramın əsas ideyası sadədir: hər kəs, o cümlədən qadınlar öz işini quraraq ailəsinə, cəmiyyətə və ölkə iqtisadiyyatına fayda verə bilər. Özünüməşğulluq proqramları qadınların yeni peşə bacarıqları əldə etməsinə, sahibkarlıq bilikləri qazanmasına və yerli iqtisadiyyatda fəal iştirakına imkan verir.
Amma proqramın uğurlu olması üçün qadın sahibkarların bazara çıxış imkanlarının genişləndirilməsi vacibdir. Onların iqtisadi fəallığının artırılması üçün belə təşəbbüslərin davamlı inkişafının ölkə iqtisadiyyatına faydası qaçılmazdır. Bu baxımdan maarifləndirici tədbirlər və sosial layihələr xüsusilə əhəmiyyət daşıyır. "AzerGold" QSC tərəfindən həyata keçirilən bu kimi təşəbbüslər yuxarıda adıçəkilən seminar zamanı iştirakçıların diqqətinə çatdırılıb.
2023-cü ildən icrasına başlanılan "Daşkəsən rayonunda qadınların məşğulluğunun artırılması" layihəsi artıq ilk real nəticələrini verməyə başlayıb. Layihə çərçivəsində təlimlərdə iştirak etmiş və rəsmi olaraq DMA-ya müraciət etmiş qadınlardan ikisi artıq müvafiq ixtisas üzrə işlə təmin olunub. Bu isə layihənin yalnız nəzəri deyil, həm də praktiki nəticələrə yönəldiyini göstərir. Bundan əlavə dörd qadın özünüməşğulluq proqramı çərçivəsində "Qadın gözəllik salonu" zərfi üzrə lazımi avadanlıqlarla təmin olunub, daha yeddi nəfər isə növbəyə alınıb. Rəqəmlər kiçik görünsə də, arxasında böyük dəyişikliklər dayanır. Çünki hər yeni iş yeri, hər qurulan kiçik biznes bir qadının həyatında önəmli dəyişiklik yaradır.
Unutmaq olmaz ki, qadınların iqtisadi həyatda bərabər və fəal iştirakı yalnız onların deyil, bütövlükdə cəmiyyətin inkişafı üçün vacibdir. Dövlət qurumları, özəl sektor və vətəndaş cəmiyyəti bu istiqamətdə birgə çalışdıqda isə daha yaxşı və davamlı nəticələr əldə etmək mümkündür. Belə təşəbbüslərin genişlənməsi bir çox qadının həyatında dönüş nöqtəsi ola bilər.
Züleyxa ƏLİYEVA,
"Azərbaycan"
