Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin ABŞ-a səfərininin yaratdığı maraq və həyacan az qala hər kəsin yuxusunu ərşə çəkmişdi. Facebook səhifəmdən anladığım qədər, minlərlə dostum, həmkarım, ictimai-siyasi fəal Ağ evdə baş verənləri anbaan izləyirdilər. Azərbaycanın lideri İlham Əliyev, Ermənistan Baş naziri Nikol Paşinyan və ABŞ prezidenti Donald Tramp arasındakı danışıqları canlı yayımlanan Youtube kanallarında minlərlə soydaşımız dayanmadan rəy yazırdı. Böyük iftixarla Azərbaycan, Cənubi Qafqaz və zənnimcə, yeni beynəlxalq arxitekturanın qurulması baxımından dünya tarixinin olduqca əsrarəngiz bir gününə şahidlik edirdik.
Ən böyük şahid ABŞ prezidenti Donald Tramp idi. Tarixi hadisə onun- dünyanın ən qüdrətli dövlətinin birinci şəxsinin kabinetində baş verirdi. Dəfələrlə yazmışam, təkrardan qaça bilməyəcəm, Tramp Qərbin müəyyən media çevrələrinin haqqında yaratdığı imicdən tam fərqli və dünya siyasət tarixi üçün son dərəcə önəmli bir liderdir. Strateji uzaqgörənliyə malik, məqsədyönlü, tədbirli, qətiyyətli, planetimizin 1 nömrəli dövlətinin məsuliyyətini dərindən dərk edən və inanılmaz sayılanları gerçəkləşdirməyi bacaran iti zəkalı tarixi şəxsiyyətdir.
Donald Trampın prezident İlham Əliyevə şəxsi sayğısı, daxili ehtiramı qarşılama mərasiminin ilk anlarından özünü biruzə verdi. Şəxsi xarizması və mədəniyyəti böyük təcrübəsi ilə vəhdət içində Azərbaycan liderinin ABŞ-ın 1 nömrəli personası ilə rahat kommunikasiya qurmasına rəvac verdi. Yaranan ortam o qədər pozitiv oldu ki, ABŞ prezidenti Azərbaycan heyətinin nümayəndələrini də birgə şəkil çəkdirməyə dəvət etdi. Tramp Amerika siyasətində mühafizəkar ağların təmsilçisidir və ailə institutuna böyük önəm verir. İlham Əliyev nəvələri barədə danışmaqla bu cür çox yüksək ranqlı görüşlərdə həmsöhbətinə incə psixoloji təsirlər etməkdə son dərəcə mahir olduğunu da nümayiş etdirdi.
Nikol Paşinyan bir tərəfdən sevincəyə düşmüşdü, digər yandan da gərgin idi. Bayden administrasiyası ilə qaçarayaq bağladığı sənədlərdən sonra Trampla arasını düzəltdiyi üçün eyforiya keçirirdi. Eyni zamanda, özünəinamı yüksək olan iki lider arasında sıxılırdı. Lakin Azərbaycan prezidenti ona da bir növ psixiloji dəstək verdi, Nikolun adaptasiya olmasına şərait yaratdı. Nəticədə, Nikol Qarabağı könüllü tərk etmiş ermənilər barədə verilən təxribatçı suala məhəl qoymadı, Trampın qarşısında Azərbaycan prezidenti tərəfindən, belə deyək, danlanmaqdan yayındı.
Vaşinqtondakı üçtərəfli görüşün üç əsas gündəmi vardı.
Əvvala, Bayden administrasiyası ilə yaşanan gərginlikdən sonra rəsmi Bakı ABŞ-la münasibətlərində yeni səhifə açdı. “907-ci düzəliş” kimi tanınan ədalətsiz qərarı ləğv etməklə Tramp ölkəsinin Azərbaycanla iqtisadi, siyasi, hərbi və digər sahələrdə münasibətləri ən yüksək səviyyəyə çatdırmasının önünü açdı. Trampın Azərbaycan prezidentinə jest olaraq bu qərarı İlham Əliyevin birbaşa iştirakı ilə ləğv etməsinin çox ciddi nəticələrini biz həm yaxın, həm orta, həm də uzaq vədədə dərindən hiss edəcəyik. Bəli, yenə əvvəllər də yazdığım kimi, ABŞ dünyanın ilk super gücüdür və yaxın 100-150 ildə bu reallıq dəyişməyəcək. Odur ki, Cənubi Qafqaz kimi mürəkkəb bir regionda “Yer kürəsinin patronu”nun dəstəyi milli təhlükəsizliyimizə ciddi təminatlar verir.
İkincisi, Azərbaycan və Ermənistan arasındakı Sülh Sazişi Ağ evdə paraflandı. Prezident İlham Əliyevin dediyi kimi, Ermənistan Konstitusiyasında məlum ərazi iddiaları olmasaydı, Saziş Ağ Evdə imzalana da bilərdi. Paraflanma hələ müqavilənin qüvvəyə minməsi demək deyil, qarşılıqlı hüquqi öhdəliklər yaratmır. Bununla belə, paraflanmış Sülh Müqaviləsi artıq Azərbaycan və Ermənistan arasında köhnə ədavətin bitməsi, gələcəyə sülh gündəliyi ilə irəliləməyin yol xəritəsidir. Sadəcə son 30 ildə deyil, 2 əsrlik bir dövrdə Cənubi Qafqazı münaqişələrə sürükləmiş “erməni məsələsi” yeni beynəlxalq nizamın formalaşmasından öncə qapadıldı. Bu, gerçəkdən möhtəşəm bir tarixi diplomatik zəfərdir və bu zəfər münasibəti ilə İlham Əliyevi ilk növbədə bir Azərbaycan vətəndaşı olaraq ürəkdən təbrik edirəm!
Sözün açığı, “erməni məsələsi” Cənubi Qafqazda süni yaradılmış problemdir. Maşanın bir dişi Türkmənçay müqaviləsidirsə, o biri də “Vilson prinsipləri”dir. Bundan sonra istər Azərbaycan və Ermənistan, istər regional ölkələr, istərsə də dünya üçün ancaq və ancaq “İlham Əliyev prinsipləri” var.
