Tədqiqatçılar kartofun mənşəyini izah edən qədim hibridləşmə prosesini üzə çıxarıblar...
Poliqon xəbər verir ki, beynəlxalq tədqiqat qrupu müəyyən edib ki, təxminən 9 milyon il əvvəl Cənubi Amerikada vəhşi təbiətdə baş verən pomidor və kartofabənzər bitkilərin təbii hibridləşməsi nəticəsində müasir kartof bitkisi yaranıb.
Cell Press jurnalında dərc olunan araşdırmada alimlər belə qənaətə gəliblər ki, bu qədim təkamül prosesi kartof, yam və taro kimi bitkilərdə qida maddələrinin saxlandığı yeraltı yumruq formalı quruluşun — yəni körpənin (kubların) yaranmasına səbəb olub.
“Əldə etdiyimiz nəticələr göstərir ki, müxtəlif növlərin hibridləşməsi yeni xüsusiyyətlərin təkamülünü stimullaşdıra bilər və bu da yeni növlərin yaranmasına şərait yaradır,” — deyə Çin Kənd Təsərrüfatı Elmləri Akademiyasından tədqiqat müəllifi Sanven Xuan bildirib. “Biz nəhayət ki, kartofun mənşəyinə dair sirri açdıq.”
Dünyanın ən vacib ərzaq bitkilərindən biri olan kartofun mənşəyi alimləri uzun illər çaşdırıb. Görünüşcə müasir kartof bitkiləri Çilidə yetişən Etuberosum adlı üç vəhşi kartofabənzər növə çox bənzəyir. Amma bu növlərdə körpələr (yumrular) yoxdur. Filogenetik analizlər göstərib ki, kartof bitkiləri pomidorlarla daha yaxın qohumdur.
Bu ziddiyyəti izah etmək üçün tədqiqatçılar becərilən kartofun 450 genomunu və 56 vəhşi növünü təhlil ediblər. “Vəhşi kartof nümunələrini toplamaq çox çətindir, ona görə biz bu günə qədər araşdırılmış ən geniş genetik kolleksiyanı topladıq,” — deyə müəlliflərdən biri, Çjiyan Çjan bildirib.
Araşdırma nəticəsində məlum olub ki, bütün kartof növləri Etuberosum və pomidor bitkilərindən gələn genetik materialın sabit və balanslaşdırılmış birləşməsini daşıyır. Bu isə kartofun qədim bir hibridləşmə nəticəsində yarandığını sübut edir.
Bu bitkilər əslində fərqli növlər olsalar da, təxminən 14 milyon il əvvəl onların ümumi əcdadı olub. Onlar sonradan ayrıldıqdan 5 milyon il sonra, yəni 9 milyon il əvvəl yenidən hibridləşərək ilk körpəli (yumrulu) kartof bitkilərini əmələ gətiriblər.
Alimlər kartofda körpə əmələ gəlməsinə cavabdeh olan əsas genlərin də izini izləyiblər. Məlum olub ki, bu genlər valideyn bitkilərdən gələn kombinasiyalardır. Körpənin inkişafına siqnal verən əsas “SP6A” geni pomidor ailəsindən, yeraltı gövdələrin böyüməsinə nəzarət edən “IT1” geni isə Etuberosumdan keçib. Bu gen olmasaydı, hibrid bitkilər körpə əmələ gətirə bilməzdi.
Bu təkamül yeniliyi And dağlarının sürətli qalxması ilə eyni dövrə təsadüf edib. Körpələrin torpağın altında qida maddələrini saxlamaq qabiliyyəti sayəsində erkən kartof bitkiləri dağlıq bölgələrin sərt iqlim şəraitinə uğurla uyğunlaşıblar.
Körpələr eyni zamanda kartof bitkilərinə toxum və ya tozlanma olmadan çoxalma imkanı verir. Yeni bitkilər sadəcə olaraq yumrunun gözlərindən cücərir. Bu xüsusiyyət onlara Cənubi və Mərkəzi Amerikanın müxtəlif ekoloji şəraitlərinə tez uyğunlaşmaq və geniş yayılmaq imkanı yaradıb.
“Təkamül nəticəsində körpələrin yaranması kartofa sərt şəraitdə böyük üstünlük qazandırdı və bugünkü zəngin növ müxtəlifliyinin əsasını qoydu,” — deyə tədqiqat müəllifi Sanven Xuan yekunlaşdırıb.
Poliqon.info
