2025-ci ilin ilk yeddi ayında Azərbaycanın dövlət büdcəsinin gəlir və xərclər hissəsində ümumilikdə pozitiv dinamika müşahidə olunub. Maliyyə Nazirliyinin yaydığı rəsmi məlumata görə, büdcənin gəlir hissəsi 23 milyard 480,9 milyon manat təşkil edib və bu göstərici nəzərdə tutulan yeddi aylıq proqnozu 707,9 milyon manat və ya 3,1 faiz üstələyib. Eyni dövrdə xərclər isə 20 milyard 586,9 milyon manat proqnoza qarşı 19 milyard 944,6 milyon manat icra olunaraq 96,9 faizlik icra səviyyəsinə çatıb. Beləliklə, cari dövr üzrə büdcədə müsbət balans, yəni xalis büdcə profisiti formalaşıb.
Gəlirlərin struktur təhlili göstərir ki, iqtisadiyyatın əsas fiskal dayaqları olan vergi və gömrük orqanlarının göstəricilərində fərqli tendensiyalar müşahidə olunub. Dövlət Vergi Xidməti tərəfindən təmin edilən gəlirlər 10 milyard 560,8 milyon manat təşkil edib və bu da proqnozu 598 milyon manat üstələyərək vergi daxilolmalarında pozitiv tendensiyanın davam etdiyini göstərir. Bu artım əsasən qeyri-neft sektorundan daxilolmalarla izah oluna bilər ki, bu da iqtisadiyyatın şaxələndirilməsi siyasətinin fiskal təzahürüdür. Əmlak Məsələləri Dövlət Xidməti üzrə də 34,4 faizlik artım qeydə alınıb, bu da dövlət əmlakından səmərəli istifadənin və idarəetmədə rəqəmsal alətlərin tətbiqinin effektini əks etdirir. Sair daxilolmalarda isə nəzərəçarpacaq artım, yəni proqnoza qarşı 2,96 dəfə çox icra müşahidə olunub ki, bu da qeyri-fiskal mənbələrdən gəlirlərin diversifikasiyası baxımından əhəmiyyətlidir. Digər tərəfdən, Dövlət Neft Fondundan transfertin tam icra olunması büdcə gəlirlərinin sabitliyində hələ də enerji sektorundan daxilolmaların mühüm rol oynadığını təsdiqləyir.
Buna qarşılıq olaraq, Dövlət Gömrük Komitəsi üzrə daxilolmalar proqnozdan 2,8 faiz geri qalıb. Bu, bir tərəfdən qlobal ticarətdə müşahidə olunan yavaşlama və ya idxal dinamikasında müəyyən daralma ilə izah oluna bilər, digər tərəfdən isə daxili bazarın müəyyən məhsul qruplarında tələbin dəyişməsi, habelə gömrük rüsumları və tarif siyasətində dəyişiklik ehtimalları ilə də bağlı ola bilər. Gömrük rüsumlarının və vergi dərəcələrinin idxal strukturuna təsiri bu nöqtədə önə çıxır. Büdcədən maliyyələşən təşkilatların ödənişli xidmətlərindən daxilolmalarda da proqnozdan 24,2 faiz azalma müşahidə olunub ki, bu göstərici də büdcə təşkilatlarında xidmətlərin kommersiyalaşdırılması və səmərəlilik mexanizmlərinin daha da təkmilləşdirilməsinə ehtiyac olduğunu göstərir.
Xərclərin icrası isə 96,9 faizlə gözlənilən səviyyədə aparılıb. Bu, dövlətin maliyyə intizamına riayət etdiyini və planlaşdırılmış layihələrin maliyyələşməsində nisbətən rasional yanaşmanın tətbiq olunduğunu göstərir. Lakin tam icra olunmamış xərclər dövlət sifarişlərinin gecikməsi, texniki və prosedur əngəllər, eləcə də bəzi investisiya layihələrinin mərhələli icra olunması ilə əlaqəli ola bilər. Bu baxımdan, növbəti dövrlərdə investisiya xərclərinin effektivliyinin artırılması və xərclərin strukturunda prioritet sahələrin daha aydın şəkildə müəyyənləşdirilməsi vacibdir.
Cari ilin yeddi ayı üzrə formalaşmış büdcə profisiti iqtisadi sabitliyin qorunması baxımından müsbət nəticədir və dövlətin fiskal dayanıqlığının güclənməsi deməkdir. Eyni zamanda bu profisit növbəti aylarda potensial iqtisadi və sosial layihələrin maliyyələşməsi üçün ehtiyat yaradır. Lakin unudulmamalıdır ki, büdcə göstəriciləri üzrə bu müsbət dinamikanın davamlılığı üçün xarici iqtisadi mühitdə baş verən dəyişikliklərə qarşı çevik və adaptiv maliyyə siyasəti tələb olunur. Xüsusilə də neft qiymətlərindəki volatillik və qlobal iqtisadi qeyri-müəyyənliklər fonunda alternativ gəlir mənbələrinin inkişaf etdirilməsi, xüsusən qeyri-neft sektorunun stimullaşdırılması ön planda saxlanmalıdır.
