Türkiyədə növbədənkənar prezident seçkiləri keçirilə bilər. Bu barədə ölkənin nəqliyyat və infrastruktur naziri Abdulkadir Uraloğlu danışıb.
“Qarşıdan prezident seçkiləri gəlir. Seçkilər 2027-ci ildə olacaq. Mən belə düşünürəm”, - nazir qeyd edib.
Xatırladaq ki, Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan daha əvvəl seçkilərin öz vaxtında - 2028-ci ildə keçiriləcəyini bildirmişdi.
Türkiyədə seçkinin vaxtından əvvəl keçirilməsi realdırmı və realdırsa, bunu zəruri edən amillər nədən ibarətdir?
Türkiyədə 2026‑cı ilə qədər planlaşdırılmış növbəti prezident seçkisi rəsmi olaraq ən geci 7 may 2028‑ci ilə qədər keçirilməlidir. Lakin müəyyən siyasi aktorlar 2027‑cı ildə növbədənkənar (erkən) prezident seçkilərinin keçirilməsini tələb edir. Bu çağırışların arxasında duran əsas səbəblər və motivlər aşağıdakılardır:
Birinci məsələ əsas rəqibin nəzarət altına alınmasıdir.
İstanbul meri Əkrəm İmamoğlu 23 mart 2025‑ci ildə CHP-də prezidentliyə namizəd seçildiyi gün həbs edildi, təhsil diplomu ləğv olundu və barəsində korrupsiya ittihamları irəli sürüldü.
Bu addımlar, CHP lideri Özgür Özel və digər müxalifət fiqurlarının fikrincə, namizədi məhdudlaşdırmaq və siyasi təsir imkanlarını zəiflətmək məqsədi daşıyır.
İkinci motiv hakimiyyətin konstitusion boşluqdan faydalanmaq cəhdləridir.
Əsasən 2028‑dən əvvəl keçiriləcək erkən seçki Ərdoğan üçün üçüncü dəfə prezidentliyə namizəd olmaq imkanını yaradır, çünki konstitusiyaya görə, öncəki dövr tam sayılmır.
Üçuncü motiv iqtisadi və siyasi təsirləri idarə etmək cəhdlərindən doğur.
Ən son yerli seçkilərdə CHP-nin əldə etdiyi müvəffəqiyyətə baxmayaraq, iqtidar partiyası iqtisadi narahatlıqları erkən səsləndirməklə öz üstünlüyünü qorumaq niyyətindədir.
Özgür Özel və CHP üçün isə bu, iqtidarın gücünü məhdudlaşdırma və seçki dinamikasını sürətlə dəyişmə imkanı olaraq görülür.
CHP lideri Özel Ərdoğan rejiminə qarşı şərtsiz erkən seçki tələbi ilə təzyiqləri artırmaqdadır. Bu tələb həm etiraz aksiyalarında, həm də kütləvi mobilizasiya vasitəsilə davam etdirilir.
Özel hesab edir ki, cəmiyyətdaki narahatlıq və etirazların üstündə erkən seçki CHP‑yə üstünlük gətirə bilər.
Erkən prezident seçkisinin keçirilməsi məsələsi siyasi mübarizənin mahiyyəti və konstitusional imkanlarının təhlili ilə sıx bağlıdır. İmamoğlu və CHP bu seçkinin keçirilməsini demokratik bərabərliyə doğru bir addım kimi görür, lakin Ərdoğan tərəfi üçün bu, həm rəqibləri zəiflətmək, həm də konstitusiyadakı boşluğu öz xeyrinə çevirmək məqsədi daşıyır.
Mənbələrdən və ekspertlərdən gələn siqnallar göstərir ki, bu məsələ yalnız siyasi taktika deyil, həm də demokratiya, sistem dəyişiklikləri və seçki hüquqlarının qorunması kontekstində kritik bir dönəmə işarə edir.
Bəhruz Quliyev: "Hadisələrin gedişatına uyğun olaraq, siyasətdə “vaxtında” anlayışı bəzən təqvimdən çox, fürsətin ölçüsü ilə müəyyən olunur"
"Bu gün Türkiyədə növbədənkənar prezident seçkiləri mövzusunun gündəmə gəlməsi, əslində siyasi mühitin daim hərarətli saxlanmasının bir nümunəsidir". Bunu "Səs" qəzetinin baş redaktoru, siyasi ekspert Bəhruz Quliyev baki-xeber.com-a açıqlamasında deyib.
Siyasi şərhçi hesab edir ki, bu cür bəyanatlar həm hakimiyyətin, həm də müxalifətin cəmiyyətin nəbzini yoxlaması da ola bilər.
B.Quliyev qeyd edir ki, Türkiyə Konstitusiyası vaxtından əvvəl keçirilməsi nəzərdə tutulan seçkiləri yalnız iki halda - prezidentin qərarı və ya parlamentin 3/5 səs çoxluğu ilə mümkün edir - lakin hər bir erkən seçki qərarının arxasında hüquqi mexanizmdən daha çox, siyasi zərurət dayanmalıdır:
"Ümumiyyətlə, iqtisadi göstəricilər, parlamentdə mövcud qüvvələr balansı, ictimai rəydə dəstəyin səviyyəsi və regional geosiyasi proseslər bu qərarın başlıca motivləri ola bilər. Amma Türkiyədə bu gün erkən seçkilərin keçirilməsi zərurəti yoxdur. Məlumdur ki, Prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğan seçkilərin vaxtında keçiriləcəyini bəyan edib. Lakin Türkiyədəsiyasi sistemin dinamikasına uyğun deyim ki, hər an yeni ssenarininmasaya gəlmə ehtimalını da inkar etmirəm.
Nəzərə alaq ki, hadisələrin gedişatına uyğun olaraq, siyasətdə “vaxtında” anlayışı bəzən təqvimdən çox, fürsətin ölçüsü ilə müəyyən olunur. Yəni zərurət yarandıqda erkən seçkiləri fürsət kimi də dəyərləndirmək lazımdır "- deyə B.Quliyev bildirdi.
Məhəmməd Əsədullazadə: "Əgər cənab Ərdoğan hazırkı siyasi reallığı nəzərə alarsa, Türkiyədə növbədənkənar prezident seçkiləri keçirilə bilər"
Siyasi şərhçi Məhəmməd Əsədullazadə isə bildirdi ki, Türkiyədə gözlənilən erkən prezident seçkiləri regional geosiyasi proseslərdən və ölkə daxilində gedən siyasi proseslərdən qaynaqlanır: "Xüsusilə PKK-nın silahı yerə qoyması, Suriyada gedən proseslər, ölkə iqisadiyyatındakı problemlər, CHP-də müəyyən fikir ayrılıqları və İstanbul Böyükşəhər bələdiyyəsinin sədrinin həbs edilməsi və s. bu kimi məsələlər vaxtından əvvəl prezident seçkilərinin keçrilməsinə vəsilə ola bilər. Ölkədə kifayət qədər erkən seçkilər təcrübəsi var. Hesab edirəm ki, belə bir ertələnmənin baş vernəsi mümkündür".
Politoloq vurğuladı ki, əgər cənab Ərdoğan hazırkı siyasi reallığı nəzərə alarsa, Türkiyədə növbədənkənar prezident seçkiləri keçirilə bilər: "Çünki onun seçilmək şansı hazırda daha çoxdur. CHP sədri Özgür Özel də çalışır ki, toparlansın. Amma son zamanlar CHP siyasi deqradasiyaya uğrayıb. Erkən seçkilərə getmək AKP-yə imkan verəcək ki, növbəti dönəmdə hakimiyyəti öz əlində saxlasın. Hazırkı siyasi şərait buna imkan yaradır".
Akif NƏSİRLİ
