"Davam edən səssiz böhran..."
Dünyanın ən nüfuzlu tibbi nəşrlərindən biri olan "The Lancet" jurnalı plastik istehsalı və istifadəsinin təkcə ekologiyaya deyil, birbaşa insan sağlamlığına da ölümcül təsir göstərdiyini təsdiqləyən yeni və genişmiqyaslı tədqiqatı dərc edib.
Moderator.az xəbər verir ki, bu barədə "rg.ru" nəşri yazıb.
Mütəxəssislər bu böhranı açıq şəkildə "plastik fəlakəti" adlandırırlar. Onların qənaətinə görə, adi bir material hesab edilən plastik illik 1,5 trilyon dollardan çox sağlamlıq ziyanına səbəb olur.
Plastik ucuz deyil, əksinə, son dərəcə baha başa gəlir
Plastik məhsulların sürətli artımı bu problemin kökündə dayanır. 1950-ci illərdə illik plastik istehsalı cəmi 2 milyon ton idisə, 2022-ci ilə bu rəqəm 475 milyon tona yüksəlib. Gələcək proqnozlar isə daha da qorxuludur - 2060-cı ilə qədər istehsal 1,2 milyard tona çata bilər. Xüsusilə təkistifadəlik butulkalar, qablaşdırmalar və sürətli istehlak üçün nəzərdə tutulan məhsullar bu artımın əsas hissəsini təşkil edir.
Ancaq problemin miqyası təkcə rəqəmlərlə ölçülmür. Hazırda Yer kürəsində 8 milyard ton plastik tullantı mövcuddur və onların cəmi 10 faizi təkrar emal edilir. Qalan hissəsi torpağı, suyu, havanı çirkləndirməklə yanaşı, mikroskopik hissəciklərə bölünüb birbaşa insan orqanizminə daxil olur.
Mikroplastiklər artıq bədənimizdədir
Alimlər mikroskopik plastik hissəciklərini insan qanında, beyində, ana südündə, döl ciftində, sperma və sümük iliyində aşkar ediblər. Hələlik bu hissəciklərin uzunmüddətli təsiri tam öyrənilməyib, lakin ilkin dəlillər onların infarkt, insult, sonsuzluq, hamiləlik problemləri və genetik qüsurlarla əlaqəli ola biləcəyini göstərir. Körpələr və kiçik uşaqlar isə bu təsirlərə qarşı xüsusilə həssas hesab olunur. Plastikin tərkibində 16 mindən çox kimyəvi maddə mövcuddur, bunlara boyalar, yanğına qarşı maddələr, sabitləşdiricilər və s. aiddir. Bir çox bu maddələrin sağlamlığa zərərli olduğu artıq sübut olunub. Yalnız üç maddə - PBDE, BPA və DEHP illik 1,5 trilyon dollarlıq zərərə səbəb olur.
Ən çox ziyan yenə də zəiflərə dəyir
Tədqiqat müəllifləri bildirir ki, plastikdən doğan sağlamlıq və iqtisadi itkilər əsasən aztəminatlı və risk altındakı cəmiyyətlərin üzərinə düşür. Bu isə sosial bərabərsizlikləri daha da dərinləşdirir. Bütün bu mənzərə qarşısında "The Lancet" yeni bir təşəbbüs irəli sürüb - "Lansetin plastik və sağlamlıq üzrə geriyə sayım" adlı monitorinq sistemi. Məqsəd dünya hökumətlərini, siyasətçiləri və istehsalçıları bu fəlakətə qarşı təcili və sistemli tədbirlər görməyə məcbur etməkdir.
Dəyişməsək, bu material bizi dəyişəcək
Plastik artıq təkcə tullantı problemi deyil. Bu, birbaşa həyatımıza, genetikamızdan tutmuş iqtisadiyyatımıza qədər nüfuz etmiş sistemli təhlükədir. Plastikdən tamamilə imtina mümkünsüz görünsə də, alternativ materialların hazırlanması, istifadənin azaldılması və təkrar emalın ciddi şəkildə artırılması təcili prioritetə çevrilməlidir. Professor Filip Landriqan bu vəziyyəti belə ifadə edib: "Əlimizdə kifayət qədər sübut var. İndi hərəkət etməyin zamanıdır. Əks halda, plastik bizi içimizdən yeyəcək".
