Süni intellekt (Sİ) ilk dəfə insan müdaxiləsi olmadan (lakin müşahidə altında) mürəkkəb cərrahi əməliyyatı uğurla həyata keçirib. O, Da Vinci adlı robotu tam müstəqil şəkildə idarə edərək bir heyvan üzərində öd kisəsinin çıxarılması (xolesistektomiya) əməliyyatını icra edib. Bu sistem — SRT-H (Surgical Robot Transformer) — peşəkar cərrahın dəqiqliyinə bərabər səviyyədə nəticə göstərib.
SRT-H, transformer tipli neyron şəbəkə əsasında qurulub. Bu tip modellər (məsələn, ChatGPT-də istifadə olunan texnologiya) konteksti geniş şəkildə analiz edərək addım-addım qərar qəbul edə bilir. İndi gəlin bu texnologiyanın necə işlədiyinə, necə öyrədildiyinə və tibb sahəsində hansı yeni imkanları açdığına nəzər salaq.
Layihə haqqında
2025-ci ilin əvvəlində Johns Hopkins Universiteti tədqiqatçıları SRT-H adlı yeni texnoloji cərrah sistemini təqdim etdilər. Bu sistem, Da Vinci robotunu istifadə edərək bir donuz üzərində öd kisəsinin çıxarılması əməliyyatını insan müdaxiləsi olmadan həyata keçirdi. Əvvəlki sistemlər yalnız insana dəstək verir və insanın idarəsinə ehtiyac duyurdu. Lakin SRT-H artıq tam müstəqil qərar verə bilir.
SRT-H iki hissədən ibarətdir:
Yüksək səviyyəli modul – əməliyyatın mərhələlərini planlaşdırır, vizual məlumatı və konteksti analiz edir. Aşağı səviyyəli modul – bu qərarları robotun manipulyator hərəkətlərinə çevirir.Bu arxitektura robota anatomik fərqlərə və əməliyyat zamanı dəyişikliklərə real vaxtda uyğunlaşmağa imkan verir. Maraqlısı odur ki, sistem artıq mövcud olan Da Vinci robotunun açıq versiyası üzərində qurulub. Yəni sıfırdan yeni robot qurmaq lazım deyil, sadəcə proqram təminatı uyğunlaşdırılmalıdır.
Əməliyyat necə baş tutdu?
SRT-H imitasiyalı öyrənmə metodundan istifadə edir: sistem əvvəlcə insan cərrahı izləyir, onun hərəkətlərini analiz edir və sonra onları təkrarlamağı öyrənir.
Xolesistektomiya 17 mərhələyə bölünüb – məsələn, qısqacların yerləşdirilməsi, kanalların kəsilməsi və s. Robot bu mərhələləri 17 saatlıq öyrənmə ilə mənimsəyib və standartdan kənar anatomik quruluşlarda belə düzgün qərar verə bilib.
Əlavə üstünlüklər:
Video və manipulyator hərəkətlərinin analizinə əsaslanan öyrənmə. Dəqiq olmayan görüntülərdə belə doğru qərar. Təbii dillə verilmiş komandaları başa düşmək: məsələn, “qısqacı bir az yuxarı qoy” kimi göstərişləri anlayır və tətbiq edir.STAR-dan SRT-H-yə: əvvəlki robotdan fərq nədir?
2022-ci ildə eyni komanda STAR adlı robota prototip kimi başlamışdı. Lakin STAR yalnız əvvəlcədən planlaşdırılmış addımları yerinə yetirə bilirdi və çox dəqiq işarələnmiş toxumalara ehtiyac duyurdu. Bu isə onun çevikliyini məhdudlaşdırırdı.
SRT-H isə:
Müxtəlif əməliyyatlara uyğunlaşa bilir (appendektomiya və daha mürəkkəb prosedurlar). Yeni situasiyalarda adaptasiya olunur. Daim öyrənir və təkmilləşir.Əngəllər və problemlər
SRT-H-nin inkişafı ilə yanaşı bir neçə problem də ortaya çıxır:
Hüquqi məsuliyyət: Əgər robot səhv etsə, cavabdeh kim olacaq? İstehsalçı, xəstəxana, yoxsa robotun özü? Məlumatlara çıxışın məhdudluğu: Da Vinci robotunun sahibi olan Intuitive Surgical şirkəti kinematik məlumatları (manipulyator hərəkətləri) paylaşmaqdan imtina edir. Bu, texnologiyanın inkişafını yavaşladır. Alternativ həll: Komanda indi bu məlumatları adi alətlərə quraşdırılmış hərəkət sensorları ilə toplamağı təklif edir. Bu isə yeni tədqiqat və maliyyə tələb edir. Həkimlərin təhsili: Əgər suni intellekt rutin əməliyyatları icra edəcəksə, cavan həkimlər daha çox simulyatorlarda və ya suni intellekt ilə birlikdə təlim almalı olacaqlar. Bu isə tibbi təhsildə köklü dəyişikliklər tələb edir.Gələcək nə vəd edir?
SRT-H kimi sistemlər, əsas, rutin əməliyyatları öz üzərinə götürərək cərrahların vaxtını daha çətin müdaxilələrə yönəldə bilər. Uzaq bölgələrdə və müharibə şəraitində bu texnologiya həyati əhəmiyyət kəsb edə bilər. İnsan faktorundan qaynaqlanan səhvlər azalacaq – xüsusən yorğunluq, diqqətsizlik səbəbilə baş verənlər.Gələcəkdə belə robotlar yalnız əməliyyat etməklə kifayətlənməyəcək, alətləri cərraha vermək, pasiyentlə ünsiyyət qurmaq, həkimə yardım etmək kimi funksiyaları da yerinə yetirə biləcək.
SRT-H tibb sahəsində inqilabi yenilik olaraq çıxış edir. Əgər hüquqi çərçivələr və məlumat axını məsələləri həll edilərsə, tam müstəqil cərrahi sistemlərin klinikalarda geniş yayılması mümkündür. Bu, səhiyyənin keyfiyyətini və əlçatanlığını əhəmiyyətli dərəcədə artıra bilər.
