Rusiya-Ukrayna müharibəsi 2022-ci ilin fevralında başladı. Artıq 3 ildən çoxdur ki, Ukrayna çöllərində amansız bir savaş gedir. Hər iki tərəfdən itkilərin təxmin olunan sayı 1 milyon nəfər civarındadır. Milyonlarla mülki şəxsin də müharibədən birbaşa zərər çəkdiyini nəzərə alsaq, 21-ci ərsin utanc savaşını izləməkdəyik. Müharibənin ilk günlərində Kremlin “xüsusi hərbi əməliyyat” adlandırdığı işğal planının tez bir zamanda başa çatdırılacağı və Kiyevdə Moskva yönümlü hakimiyyətin qurulacağı güman edilirdi. Kremlin propoqandistləri və trolları ən qısa zamanda Rusiyanın qüdrətinin ibrəti-aləm bir şəkildə nümayiş olunacağından dəm vururdular. Lakin modernləşmə dövründə keçdikləri tarixi yolu, ayrıca millət kimi formalaşma faktını nəzər almaq istəmədikləri ukraynalıların sərt müqaviməti ilə üz-üzə qaldılar.
Qısa zamanda rus tankları Ukrayna çöllərində bataqlığa düşdü, Putinin və ətrafındakı hərbi-siyasi elitanın müasir müharibələrin dinamikasını, Qərbin reaksiyasını və Ukrayna xalqının müqavimət əzmini düzgün qiymətləndirə bilmədiyi ortaya çıxdı. Böyük təcrübəsinə, Ukrayna savaşına qədər beynəlxalq miqyasda mövcud olan xarizmanına rəğmən Rusiya Prezidentinin neo-imperialist fantaziyalar burulğanında təhlil edə bilmədiyi bir gerçəklik vardı. 21-ci yüzildə konvensional güclə ərazi zəbt etmək, ilhaq gerçəkləşdirmək mümkün deyil, indi Makedoniyalı İskəndər, Çingiz xan, Napaleon çağı deyil, Hitler çağı heç deyil. Dünyada hakim güc olmağın yalnız bir yolu var- elmi və texniki tərəqqi!
Rusiya-Ukrayna savaşının nə vaxt və necə qurtaracağı bütün dünyada olduğu kimi, Azərbaycanda da ciddi diskussiya mövzusudur. Nəzəri olaraq bir neçə variant gözdən keçirilə bilər.
Hazırda reallığa ən yaxın görünən ssenari belə ola bilər ki, atəşkəs elan olunur, savaş dondurulur. Bu variantda qoşunlar son döyüş mövqeyində qalır, amma sülh müqaviləsi imzalanmır. Arada atəşkəs pozulsa da, heç bir tərəf cəbhəboyu situasiyanı dəyişən həmlələr etmir. Bu, Rusiya üçün məqbul ssenaridir, çünki işğal etdiyi əraziləri heç kim hüquqi baxımdan tanımasa da, faktiki nəzarətdə saxlamaq üçün bir növ legitimlik əldə edir. Lakin Ukrayna bu ssenarinin reallaşması üçün ərazilərinin işğaldan azad etməsi üçün Rusiyadan həm də müəyyən öhdəliklər tələb edir.
İkinci ssenaridə Ukrayna Rusiya üzərində nisbi qələbə qazanır, müəyyən ərazilər geri alınır, bunun müqabilində ciddi siyasi və iqtisadi böhranla üzləşmiş Rusiyada hakimiyyət dəyişikliyi baş verir. Həm Ukraynada, həm də Rusiyada baş verən hakimiyyət dəyişikliyi nəticəsində tərəflər yenidən diplomatic masaya oturur, müzakirələr aparırlar.
Üçüncü, amma ən aşağı ehtimal Rusiyanın öz işğal faktını Ukraynanın əldən düşməsi, Qərbin assimetrik savaşdan yorularaq Kiyevi satmasıdır. Bu, sadəcə Ukraynanın deyil, Qərbin də məğlub olması və Rusiyanın mərkəzi Avropanı nüfuz altına alması deməkdir. Odur ki, bu xoşbəxtliyi kimsə Kremlə yaşatmaz.
Nəhayət, ən çətin, amma gec-tez baş verəcək ssenari. Ukrayna Qərbdən aldığı güclü dəstək və Rusiyanın içəridən çökməsi sonucunda əks-hücum əməliyyatları həyata keçirərək işğalçıları öz ərazilərindən birdəfəlik qovur.
Hazırda vəziyyət necədir?
• Rusiya strateji olaraq zəifləyib, lakin hələ tam çökməyib.
• Ukrayna cəsarətli müqavimət göstərir, lakin iqtisadi və hərbi imkanları uzunmüddətli savaş üçün yetərli deyil.
• Qərb “asta gedən, usta gedər” prinsipi ilə aram-aram qazanan tərəf durumundadır və Rusiyanı tədricən izolyasiyaya itələyərək bir növ İranın gününə salır.
Bu səbəbdən “dondurulmuş münaqişə” formatı, yəni nə tam sülh, nə də açıq müharibə, yaxın illər üçün ən mümkün nəticə kimi görünür.
Əgər istəyirsənsə, hər bir ssenarini daha dərindən təhlil edə bilərəm – daxili siyasi, iqtisadi və beynəlxalq aspektləri ilə.
