Azərbaycan Respublikası müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra milli kimliyin və dövlətçilik ənənələrinin qorunub saxlanmasında ana dilinin rolu xüsusi vurğulanmışdır. Dövlətin rəmzlərindən biri kimi dilin hüquqi statusu, onun cəmiyyətdəki mövqeyi, istifadəsi və qorunması məsələləri daim aktual olmuşdur. Bu baxımdan, “dövlət dili” anlayışı təkcə rəsmi idarəetmə vasitəsi deyil, həm də milli-mənəvi irsin əsas sütunlarından biridir. Dövlət dili statusu dedikdə, bir dilin müəyyən bir dövlətin rəsmi işlərində, idarəçilik, məhkəmə, təhsil, qanunvericilik və ictimai həyatın digər sahələrində əsas kommunikasiya vasitəsi kimi tanınması nəzərdə tutulur. Dövlət dili, adətən, əhalinin əksəriyyətinin danışdığı ana dili olur və bu, dövlətin suverenliyi ilə birbaşa bağlıdır. Azərbaycan Respublikasında dövlət dili statusunun hüquqi əsasları Konstitusiya və digər normativ sənədlərlə müəyyən edilmişdir. 1995-ci ildə qəbul olunmuş Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasının 21-ci maddəsinə əsasən, “Azərbaycan Respublikasının dövlət dili Azərbaycan dilidir. Azərbaycan dövləti Azərbaycan dilinin inkişafını təmin edir.” Bu maddə ilə dövlət dili statusu hüquqi cəhətdən təsdiqlənmiş və onun qorunması dövlətin vəzifəsi kimi müəyyən edilmişdir. Azərbaycan dili türk dillərinin oğuz qrupuna aiddir və zəngin tarixi, ədəbi və mədəni irsi ilə seçilir. Dahi şair və mütəfəkkirlərimiz – Nizami Gəncəvi, Məhəmməd Füzuli, İmadəddin Nəsimi, Mirzə Fətəli Axundzadə və digər klassiklər Azərbaycan dilinin inkişafında mühüm rol oynamışlar. Lakin bu dilin dövlət dili kimi hüquqi status alması uzun illər boyunca müxtəlif ictimai-siyasi mərhələlərdən keçmişdir. Sovet dövründə Azərbaycan dili müəyyən məhdudiyyətlərlə yanaşı mövcud olsa da, rus dili ilə paralel şəkildə istifadə olunurdu və bir çox hallarda rəsmi yazışmalarda, təhsildə və elmdə üstünlük rus dilinə verilirdi. Bu, ana dilinin inkişafına maneələr yaratsa da, milli ziyalıların səyləri nəticəsində Azərbaycan dili yaşadıldı və ədəbiyyatda, teatrda, mətbuatda öz mövqeyini qorudu. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə isə 1918-ci il iyunun 27-də qəbul olunan qərarla türk dili dövlət dili elan olunmuşdu. Bu qərar müstəqil dövlətin milli dəyərlərə əsaslanmasını göstərən ilk addımlardan idi. Sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra bu qərar formal olaraq saxlanılsa da, reallıqda rus dilinin hegemonluğu önə keçdi. Müstəqillik qazandıqdan sonra Azərbaycan dili dövlət səviyyəsində öz layiqli yerini aldı. 2001-ci ildə “Dövlət dili haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu qəbul edildi. Bu qanun Azərbaycan dilinin dövlət dili kimi istifadəsini, onun qorunması və inkişafını təmin edən hüquqi mexanizmləri müəyyənləşdirdi. Qanunda dövlət orqanlarında, yerli özünüidarəetmə orqanlarında, bütün hüquqi sənədlərdə, məhkəmələrdə, təhsil müəssisələrində və digər sahələrdə Azərbaycan dilinin tətbiqi məcburi qeyd olunmuşdur. Eyni zamanda, Prezident İlham Əliyevin 2004-cü ildə imzaladığı “Azərbaycan dilinin istifadəsinin təkmilləşdirilməsi və dövlət dilinin daha geniş tətbiqinin təmin edilməsi haqqında” sərəncamı, eləcə də 2018-ci ildə təsdiqlənmiş “Azərbaycan dilinin saflığının qorunması və dövlət dilindən istifadənin daha da təkmilləşdirilməsi ilə bağlı Dövlət Proqramı” dil siyasətinin ardıcıl və sistemli şəkildə həyata keçirildiyini göstərir. Dövlət dili statusu yalnız hüquqi normativlərlə məhdudlaşmır; bu, həm də ictimai məsuliyyətdir. Hər bir vətəndaş dövlət dilinə hörmətlə yanaşmalı, onu düzgün və təmiz şəkildə istifadə etməyə çalışmalıdır. Xüsusilə kütləvi informasiya vasitələri, sosial şəbəkələr və reklam mətnlərində dilin saflığının qorunması vacib məsələlərdəndir. Təəssüf ki, bəzən dilimizdə yad sözlərin yerli qarşılığı olduğu halda, onlardan istifadə olunmur, bu da dilin tədricən zəifləməsinə səbəb ola bilər. Eyni zamanda, dövlət dili tədris prosesində də mühüm yer tutur. Azərbaycan dilinin tədrisi bütün təhsil pillələrində məcburidir və bu, gələcək nəsillərin milli kimliklərinin formalaşmasında əsas faktorlardan biri sayılır. Son illərdə ali məktəblərdə və digər təhsil müəssisələrində dilin düzgün öyrənilməsi məqsədilə yeni proqramlar, lüğətlər və metodik vəsaitlər hazırlanmışdır. Dövlət dili statusu həm də milli birliyin rəmzidir. Eyni dili danışmaq və onu qorumaq, vətəndaşlar arasında qarşılıqlı anlaşmanı, mədəni həmrəyliyi və ictimai birliyi gücləndirir. Bu baxımdan, dilin qorunması təkcə filoloqların və müəllimlərin deyil, hər bir vətəndaşın vəzifəsidir. Beynəlxalq aləmdə də dövlət dili məsələsinə müxtəlif yanaşmalar mövcuddur. Bəzi ölkələrdə bir neçə rəsmi dil tanınır, bəzilərində isə bir dil dövlət dili kimi qəbul olunur. Azərbaycan öz təcrübəsində dövlət dili ilə yanaşı, digər dillərin də öyrənilməsinə şərait yaradır. Ölkədə yaşayan digər etnik azlıqların dillərinə hörmətlə yanaşılır və onların mədəniyyətləri dəstəklənir. Bu, dövlətin multikultural dəyərlərə sadiqliyini göstərir. Azərbaycan dilinin dövlət dili statusu həm tarixi, həm hüquqi, həm də mənəvi baxımdan böyük əhəmiyyətə malikdir. Bu status dilə qarşı xüsusi münasibət tələb edir – onu qorumaq, inkişaf etdirmək, düzgün istifadə etmək və gələcək nəsillərə ötürmək milli vətəndaşlıq borcumuzdur. Dövlət dili sadəcə ünsiyyət vasitəsi deyil, bir millətin ruhunu, tarixini və kimliyini ifadə edən müqəddəs bir dəyərdir.

Şəbnəm Uğurlu
Yeni Azərbaycan Partiyası Laçın rayon təşkilatının 54 saylı ƏPT-nin sədri
Azərbaycan Respublikası Qabaqcıl Təhsil işçisi
Laçın şəhər 2 nömrəli tam orta məktəbin direktor müavini