Çin bir bütün imparatorluğu məlumatlar üzərinə qurur.
CHINƏNIN 1.1 milyard internet istifadəçisi Yer üzərində hər kəsdən daha çox məlumat yaradır. Ölkənin geniş üz tanıma kameraları şəbəkəsi də elədir. Avtonom avtomobillər yolları sürətlə aşağı düşərkən və uçanlar göyləri kəsişərkən, yeni texnologiyalardan axan məlumatların keyfiyyəti və dəyəri yüksələcək. Lakin məlumatların həcmi Çinin fərqləndirən yeganə şey deyil. Hökumət də məlumat idarəçiliyini iqtisadiyyata və milli təhlükəsizliyə daxil etməkdədir. Bunun Çinə təsiri var və demokratiyalar üçün dərslər keçirir.
Çin planlaşdırıcıları məlumatı istehsal amili kimi görür, əmək, kapital və torpaqla yanaşı. Prezident Xi Jinping məlumatı beynəlxalq rəqabətdə “inqilabi təsirli” əsas resurs olaraq adlandırıb. Bu vizyonun əhatə dairəsi bənzərsizdir, vətəndaş azadlıqlarından tutmuş internet şirkətlərinin mənfəətinə və Çinin süni intellekt sahəsində liderliyə doğru olan axtarışına qədər hər şeyə təsir edir.
Cənab Xi-nin vizyonu sürətlə həyata keçirilir. 2021-ci ildə Çin Avropanın Ümumi Məlumatların Müdafiəsi Tənzimlənməsinə (GDPR) bənzəyən qaydaları yayımladı. İndi isə Qərb normalarından sürətlə uzaqlaşır. Hökumətin bütün səviyyələri sahib olduqları məlumat resurslarını istiqamətləndirmək üçün nəzərdə tutulub. Dövlətyə aid şirkətlərin məlumat yığınlarını qiymətləndirmək üçün genişmiqyaslı bir layihə icra edilir. İdeya onları aktivlər kimi dəyərləndirmək və balans hesabatlarına əlavə etmək və ya dövlət idarə olunan ticarət məkanlarında ticarət etməkdir. İyun ayının 3-də Dövlət Şurası bütün səviyyələrdə hökuməti məlumat paylaşmağa məcbur etmək üçün yeni qaydalar yayımladı.
Başqa bir böyük addım 15 iyulda istifadəyə veriləcək rəqəmsal şəxsiyyət vəsiqəsidir. Bunun altında, mərkəzi hakimiyyət hər bir şəxsin veb saytlarını və tətbiqlərini qeyd edə biləcək. Kimin adını onlayn fəaliyyətlə bağlamaq əvvəllər sistemi idarə edən böyük texnologiya şirkətləri üçün daha çətin olacaq. Onlar yalnız anonimləşdirilmiş rəqəm və hərflər axını görəcəklər. Ancaq qorxunc olan odur ki, bu qeyd bir gün dövlət üçün ümumi bir nəzarət vasitəsi ola bilər.
Çinin son məqsədi inteqrasiya olunmuş milli məlumat okeanı yaratmaq kimi görünür, yalnız istehlakçıları deyil, həm də sənaye və dövlət fəaliyyətini əhatə edəcək. Üstünlükləri açıqdır və süni intellekt modellərinin təlimi üçün miqyas iqtisadiyyatı və yeni kiçik firmalar üçün aşağı giriş baryerlərini əhatə edir.
Bununla belə, bəzi çatışmazlıqlar da aydındır. Dövlətin şəxsi məlumatları idarə etməsi zəif bir tarixçəyə malikdir: Şanxay polisi 1 milyard qeydi bir hakerə itirdi. Əgər xüsusi şirkətlər yaratdıqları məlumatların üzərində nəzarəti itirsələr, mənfəət azala bilər, yeni ixtiralara motivasiyanı azalda bilər. Rəqəmsal ID sxemi mövcud qeyri-dəqiq onlayn nəzarət sistemini əvəz edə bilər, ancaq aşağı səviyyəli icraçılar nəhəng səlahiyyətlərini sui-istifadə edir, yeni yanaşma Böyük Qardaş üçün bir cənnətə bənzəyir.
Əksər ölkələr məlumatları idarə etmək və nəzarət etmək yollarını müzakirə edirlər. Bəzi hesabatlara görə, Tramp administrasiyası hökumət məlumat hovuzlarını birləşdirmək üçün xüsusi bir texnologiya şirkəti olan Palantir-i işə götürməyi düşünə bilər. Avropa Birliyi GDPR qaydalarını yeniləməli ola bilər. Hindistanın şəxsiyyət vəsiqəsi sistemi olan Aadhaar gizlilik üzərində iqtisadiyyatı artırmağın mümkünsə də zərərinə vurğu edir.
Bütün ölkələrin məlumatların idarə edilməsi üçün ölçək və səmərəli yanaşmaya ehtiyacı var. Lakin demokratiyalar üçün bu vəzifə daha çətindir, çünki mülkiyyət hüquqlarını, şəxsi gizliliyi və vətəndaş azadlıqlarını qoruyan nəzarət və tarazlıqları daxil etmək lazımdır. Çin öz geniş eksperimentini qəbul edərkən, bu cür şeylərə daha az əhəmiyyət verəcək və təsirli və distopik bir nəzarət sistemi qura bilər. Onilliklərdir ki, Qərbin yeniliklərinin “sürətli izləyicisi” idi. Əgər Çin indi öz milli məlumat okeanının maliyyə dəyərini göstərməkdə irəliləsə, onun mərkəzləşdirmə metodu yalnız iqtisadi bir çağırış deyil, həm də siyasi bir çağırış təqdim edəcəkdir.
