Avropada təhlükəsizlik arxitekturasının gələcəyi yenidən gündəmdədir. Polşanın keçmiş milli təhlükəsizlik rəhbəri, general Stanislav Kozey NATO-nun dağılma ehtimalından danışaraq, Avropa İttifaqının bu ssenariyə qarşı hazırlıqlı olmasının vacibliyini vurğulayıb. Onun fikrincə, ABŞ-ın Avropa ilə hərbi ittifaqa marağı azalarsa, NATO-nun sabitliyi ciddi sınaq qarşısında qala bilər.
General Kozey hesab edir ki, NATO-nun dağılması halında Avropa yeni təhlükəsizlik sazişi və strukturuna ehtiyac duyacaq. Bu struktur, ortaq Avropa ordusundan daha çox, birgə əməliyyat qabiliyyətlərinə əsaslanan koordinasiyalı müdafiə xətti formasında ola bilər. “Bu, NATO kimi bir ümumi ordu deyil, lakin vahid reaksiya və əməliyyat mexanizminə malik sistem olacaq”, – deyə general bildirir.
Bu arada, NATO daxilində yeni dinamikanın formalaşdığı müşahidə olunur. İyul ayında Böyük Britaniya və Almaniya arasında imzalanmış qarşılıqlı hərbi əməkdaşlıq sazişi bu mənzərədə mühüm hadisə sayılır. Saziş çərçivəsində iki ölkə birgə raket sistemlərinin inkişafı, müdafiə sənayesi üzrə koordinasiya və gələcək əməliyyatlarda əməkdaşlıq vəd edir.
Londonda və Berlində bu sazişin NATO çərçivəsində deyil, ikitərəfli etimad və strateji məqsədlər üzərində qurulduğu vurğulanır. Müşahidəçilər bu tendensiyanı Avropanın post-NATO ssenarilərinə hazırlıq kimi qiymətləndirirlər. Britaniya son illər AUKUS və digər koalisiyalarda da rolunu gücləndirməyə çalışır, Almaniya isə müdafiə qabiliyyətlərini artırmağa yönəlmiş “Zeitenwende” siyasətini həyata keçirir.
Əgər ABŞ-ın Avropaya müdafiə zəmanətləri zəifləyərsə və NATO daxilində fikir ayrılıqları dərinləşərsə, Böyük Britaniya ilə Almaniya kimi böyük güclərin ikitərəfli sazişlərə yönəlməsi Alyansın birliyini təhlükə altına ata bilər. Bu, Avropa İttifaqının təhlükəsizlik sahəsində daha çox məsuliyyət götürməsi və “strateji avtonomluq” axtarışlarını gücləndirməsi ilə nəticələnə bilər.
Lakin bu, həm də Avropa üçün bir fürsət kimi qiymətləndirilə bilər. Əgər Aİ ölkələri arasında real hərbi koordinasiya və resurs paylaşımı mümkün olarsa, yeni bir Avropa təhlükəsizlik arxitekturası – bəlkə də “AvroNATO” – meydana çıxa bilər.
NATO hələ də dünyanın ən güclü hərbi alyansı olaraq qalır, lakin Avropada yaranan yeni siyasi-hərbi konfiqurasiyalar, xüsusən Berlin–London xətti, Alyansın gələcəkdə hansı formada mövcud olacağı barədə suallar doğurur. ABŞ-dan asılılığın azaldılması və strateji suverenliyin artırılması Avropanın gündəmində əsas prioritetlərdən birinə çevrilir.
Bununla yanaşı, qarşıdan gələn illərdə NATO-nun yenilənmiş konsepsiyası, ABŞ-da prezident seçkilərinin nəticələri və Avropada daxili siyasi iradə NATO-nun gələcəyini müəyyən edəcək əsas amillər olacaq.
S.ELAY
XQ
