Qloballaşan dünyada ölkələr iqtisadi inkişafı sürətləndirmək, xarici investisiyaları cəlb etmək və beynəlxalq ticarətdə mövqelərini gücləndirmək üçün müxtəlif mexanizmlərdən istifadə edirlər.
Bu kontekstdə azad iqtisadi zonalar dünya iqtisadiyyatında xüsusi yer tutan, investisiya mühitinin yaxşılaşdırılmasına yönəlmiş strateji alətlərdən biri hesab olunur. Müxtəlif ölkələrin təcrübələri göstərir ki, bu zonalar iqtisadi fəallığın artırılması, iş yerlərinin yaradılması, ixracın stimullaşdırılması və texnoloji inkişaf baxımından mühüm rol oynayır. Azərbaycan da bu sahədə əhəmiyyətli addımlar ataraq regionda rəqabətqabiliyyətli iqtisadi mərkəzlərdən birinə çevrilməyi hədəfləyir.
Valyuta.az azad iqtisadi zonaların mahiyyəti, üstünlükləri, Azərbaycanda azad iqtisadi zonaların fəaliyyəti haqqında yazını təqdim edir.
Azad iqtisadi zona - dövlətin müəyyən ərazisində tətbiq olunan xüsusi hüquqi və iqtisadi rejimlə fərqlənən, yerli və xarici sahibkarlar üçün vergi, gömrük və inzibati güzəştlər təqdim edilən zonadır. Bu zonalarda fəaliyyət göstərən şirkətlərə sərbəst kapital dövriyyəsi, azad ticarət imkanları və infrastruktura çıxış kimi bir sıra üstünlüklər yaradılır. Belə zonaların əsas məqsədi investisiya mühitini yaxşılaşdırmaq, qeyri-neft sektorunu inkişaf etdirmək və ixrac potensialını artırmaqdır.
Azad iqtisadi zonaların bir çox üstünlükləri var.
Üstünlüklərdən biri vergi güzəştləridir. Bu güzəştlərdən gəlir vergisi, ƏDV və digər fiskal öhdəliklərdən azadolma və ya minimum faiz dərəcəsi tətbiq edilir. Gömrük imtiyazları tanınır. Məhsulların idxal və ixracı zamanı rüsumlardan azad olur. Sərbəst valyuta rejimində isə xarici valyutanın daxil edilməsi və çıxarılmasında məhdudiyyətin olmaması nəzərdə tutulur.
Azad iqtisadi zonalara infrastruktur dəstəyi olunur. Dövlət tərəfindən yollar, enerji, rabitə və su təminatı bu dəstəyə daxildir.
Sadələşdirilmiş idarəçilikdə isə lisenziyalaşdırma, qeydiyyat və hesabat proseslərinin minimuma endirilməsi nəzərdə tutulur. Bu şərait yerli və beynəlxalq investorlar üçün cəlbedici biznes mühiti yaradır. Azad iqtisadi zonaların yaradılması hədəfi sadəcə vergi güzəştləri verməkdən ibarət deyil.
Onlar iqtisadiyyat üçün bir sıra strateji məqsədlərə xidmət edir
Əsas məqsədlərdən biri xarici kapitalın ölkəyə gətirilməsidir. Bu, yalnız maliyyə vəsaitlərinin deyil, həm də yeni texnologiyaların, idarəetmə biliklərinin və beynəlxalq standartların ölkəyə daxil olmasına kömək edir. Azad iqtisadi zonalar ixracyönümlü istehsalı stimullaşdırır. Burada istehsal olunan məhsullar beynəlxalq bazarlara daha asan çıxış əldə edir ki, bu da ölkənin ümumi ixrac həcmini artırır və ticarət balansına müsbət təsir göstərir. Yeni sənaye müəssisələrinin və xidmət şirkətlərinin açılması yerli əhali üçün minlərlə yeni iş yeri yaradır. Bu, həm məşğulluq səviyyəsini yüksəldir, həm də əhalinin həyat səviyyəsini yaxşılaşdırır.
Azad iqtisadi zonalar xarici şirkətlərin gətirdiyi qabaqcıl texnologiyaların və innovativ həllərin yerli iqtisadiyyata transferini təmin edir. Bu, ölkənin ümumi texnoloji səviyyəsini yüksəldir və sənayeləşmə prosesini sürətləndirir. Bir çox ölkə üçün azad iqtisadi zonalar neft və qaz kimi birincil məhsullardan asılılığı azaltmaq və iqtisadiyyatı daha şaxələndirilmiş, dayanıqlı bir quruluşa çevirmək üçün bir vasitədir.
Azərbaycanda azad iqtisadi zona
Azərbaycan da iqtisadi inkişaf strategiyasının mühüm tərkib hissəsi kimi azad iqtisadi zonaların potensialından yararlanır. Ölkəmizin ən böyük və strateji əhəmiyyətli azad iqtisadi zonası Ələt azad iqtisadi zonasıdır. Bakı Beynəlxalq Dəniz Ticarət Limanına, əsas dəmir yolu və avtomobil yollarına yaxınlığı, eləcə də Bakı Hava Limanına rahat çıxışı ilə Ələt azad regional nəqliyyat qovşağında mühüm rol oynayır.
Ələt azad iqtisadi zonasında fəaliyyət xüsusi qanunvericiliklə tənzimlənir və burada fəaliyyət göstərəcək rezidentlər üçün geniş güzəştlər və imkanlar nəzərdə tutulub. Əsas məqsəd yüksək əlavə dəyər yaradan, ixracyönümlü və innovativ istehsalı inkişaf etdirmək, eləcə də beynəlxalq tranzit və logistika xidmətlərini gücləndirməkdir. Ələt azad iqtisadi zonası, Azərbaycanın regionda əsas iqtisadi mərkəzə çevrilməsi hədəfində mühüm rol oynayır.
Dünya təcrübəsi
Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin "Jebel Ali Free Zone", Çinin "Shenzhen", Sinqapurun "Jurong Island" və ABŞ-ın müxtəlif azad ticarət zonaları bu sistemin uğurlu nümunələri sayılır. Bu zonalar vasitəsilə ölkələr milyardlarla dollarlıq investisiya cəlb etmiş, texnoloji transferlərə nail olmuş və minlərlə yeni iş yeri yaratmışlar.
Azad iqtisadi zonalar, müasir dövrün iqtisadi inkişaf modelində strateji əhəmiyyət kəsb edən vasitə hesab olunur. Onlar yalnız iqtisadi aktivliyin artırılmasına deyil, eyni zamanda ölkənin qlobal iqtisadi sistemə inteqrasiyasına, rəqabətqabiliyyətliliyin yüksəldilməsinə və sosial rifahın yaxşılaşdırılmasına xidmət edir. Azərbaycan kimi inkişaf etməkdə olan ölkələr üçün azad iqtisadi zonalar daha çox sərmayə, daha güclü iqtisadiyyat və davamlı inkişaf deməkdir.
Günay
