Müşfiq ƏLƏSGƏRLİ,
XQ-nin media eksperti
Milli Məclis iyulun 8-də keçirilən iclasında “Media haqqında”, “Hüquqi şəxslərin dövlət qeydiyyatı və dövlət reyestri haqqında” qanunlarda, həmçinin Mülki və İnzibati Xətalar məcəllələrində dəyişiklikləri qəbul edib. Bu dəyişikliklərə əsasən, Azərbaycanda xarici media subyektlərinin filial və nümayəndəliklərinin qeydiyyatı, fəaliyyəti və ləğvi ilə bağlı yeni tənzimləmələr müəyyən olunub. Xüsusi hal odur ki, bundan sonra Azərbaycanda fəaliyyət göstərmək istəyən xarici media subyektlərinin filial və nümayəndəlikləri dövlət qeydiyyatına alındıqdan sonra Media Reyestrinə daxil edilmək üçün də müraciət edəcəklər.
Məlumat üçün qeyd edək ki, xarici jurnalistlərin ölkəmizdə fəaliyyəti əvvəlki dönəmlərdə 2015-ci ilin 18 mart tarixində qəbul edilmiş “Azərbaycan Respublikasında xarici kütləvi informasiya vasitələri nümayəndələrinin akkreditəsi Qaydaları”na uyğun olaraq tənzimlənib. Qaydalara əsasən, xarici jurnalistlər Azərbaycan ərazisində fəaliyyət göstərmək üçün Xarici İşlər Nazirliyində akreditasiyadan keçməli idilər. Onlar XİN-ə ünvanladıqları müraciətə 30 gün ərzində müsbət cavab alardılarsa, fəaliyyətə başlayırdılar.
Amma bu qaydalarda müəyyən qədər boşluqlar mövcud idi. Xarici media subyektləri və jurnalistlər də həmin boşluqlardan məharətlə yararlana bilirdilər. 2022-ci ildə həmin qaydaların dəqiqləşdirilməsi, konkretləşdirilməsi, mövcud boşluqların aradan qaldırılması və yeni dövrün terminologiyasına uyğunlaşdırılması üçün təşəbbüs irəli sürülüb. XİN kollegiyasının 2022-ci il 1 avqust tarixli qərarı ilə “Azərbaycan Respublikasında xarici media nümayəndələrinin akkreditasiyası Qaydaları” yenilənmiş versiyada qəbul edildi. Qaydaların 2022-ci il versiyası həm ad, həm də prinsiplər baxımından eyni ildə qüvvəyə minmiş “Media haqqında” yeni Qanunun 11-ci maddəsinə uyğunlaşdırılıb. Qeyd edək ki, həmin maddə “Xarici media nümayəndələrinin Azərbaycan Respublikasının ərazisində fəaliyyəti”ni nəzərdə tutur.
2022-ci ildən sonra ötən 3 illik dövr ərzində ortaya çıxan faktlar göstərir ki, xarici media nümayəndələrinin Azərbaycan ərazisində fəaliyyətini tənzimləmək üçün yenidən bəzi dəqiqləşdirmələr etmək zəruridir. Məsələn, yuxarıda adının çəkdiyimiz sənədlərə - “Azərbaycan Respublikasında xarici media nümayəndələrinin akkreditasiyası Qaydaları”na və “Media haqqında” Qanuna nəzər salsaq görərik ki, orada mövcud qaydaları pozan xarici media təmsilçiləri üçün hansı məsuliyyət tədbirləri görüləcəyi ilə bağlı prinsiplər yayğındır. Həmin yayğınlığın toparlanıb konkretləşdirilməsinə ehtiyac vardır. Bu baxımdan, indi Milli Məclisdə “Xarici media filiallarının qeydiyyata alınması və Media Reyestrinə daxil edilməsi prosedurları”nın müzakirəyə çıxarılması mühüm əhəmiyyət daşıyır.
Müzakirəyə çıxarılan son təkliflərin əsas mahiyyəti budur ki, xarici media nümayəndələrinin respublikamızın ərazisində qeydə alınma prosedurları yenilənir. Yeniliyə əsasən, xarici media subyektləri, həmçinin, xarici media subyektlərinin təmsilçiləri Azərbaycan ərazisində fəaliyyət göstərmək üçün XİN-də akkreditasiyadan keçdikdən sonra, həm də Media Reyestrində qeydiyyata alınacaqlar. Media Reyestrində qeydə alınmaq o deməkdir ki, Azərbaycanın ərazisində fəaliyyət göstərən xarici media subyektlərinin təmsilçiləri “Media haqqında” Qanunun tələblərinə əməl etməli olacaqlar. Bu tələbləri və prinsipləri pozduqları halda, Qanunda nəzərdə tutulmuş məsuliyyət tədbirləri ilə üzləşəcəklər.
Milli Məclisdə müzakirəyə çıxarılan dəyişikliklərin sırası xarici media subyektlərinin qeydiyyatı proseduru ilə yekunlaşmır. Bəllidir ki, media məkanında ciddi narahatlıq doğuran məqamlardan biri də mənbəyi bilinməyən, saxta məlumatların yayılması, manipulyativ məzmunlu informasiyaların sosial şəbəkə platformalarını aşaraq peşəkar media subyektlərinin səhifələrinə yol açmasıdır. İndiki dəyişikliklər həm də informasiya mühitinin çirklənməsinə səbəb olan amillərin qarşısını almaq məqsədi daşıyır. Yeniliyə əsasən, “Media haqqında” Qanunda informasiyaya dair tələbləri əks etdirən 14-cü maddəyə “saxta məlumatların dərc edilməsinə yol verilməməsi üzrə norma”nın əlavə edilməsi nəzərdə tutulub. Qanuna edilən dəyişikliklər Medianın İnkişafı Agentliyinin (MEDİA) informasiya mühitinin çirkləndirilməsi hallarına qarşı fəaliyyətinin çevikliyini təmin edəcək.
Daha bir dəyişiklik informasiya agentliklərinin fəaliyyətini əhatə edir. Məlumdur ki, “Media haqqında” Qanun xəbər portallarının, qəzetlərin, audiovizual media subyektlərinin struktur tərtibatı və fəaliyyət çərçivələri barədə aydın təsəvvür formalaşdırır. Amma informasiya agentlikləri sahəsində belə konkretlik yox idi. Qanuna indi təklif edilən dəyişikliyə əsasən, informasiya agentliyinin azı 20 media subyekti ilə məlumat verilməsi haqqında müqaviləsi olmalıdır. Minimum 5 xarici ölkədə jurnalisti akkreditasiya düşməli, həmçinin hər ay 20 gün ərzində gündəlik dərc etdiyi kütləvi informasiyanın ümumi həcminin 80 faizi onun özü tərəfindən istehsal edilmiş olmalıdır.
Yeniliklər müəllif hüquqlarının qorunması baxımından da əlverişlidir. Təklif olunan dəyişikliyə əsasən, media subyektlərinin adları digər redaksiyaların adları ilə eyni və ya oxşar olmamalıdır. Onların adlarında ictimai qaydaya, mənəviyyata və əxlaqa zidd olan, istifadəçiləri yanılda bilən ifadələrdən istifadə edilməməlidir.
Yekun rəy budur ki, son dəyişikliklər mediadan sui-istifadə hallarının qarşısını alacaq. Azərbaycanın informasiya mühitinin sağlamlaşdırılması üçün tətbiq edilən mexanizmləri tamamlayacaq.
