Kulis.az Əli Novruzovun "Matsoni" hekayəsi haqqında Orxan İsmayılovun yazısını təqdim edir.
Əli Novruzovun "Matsoni" adlı hekayəsi ilk baxışda müasir minimalizm ruhunda yazılmış sadə məişət səhnəsi təsiri bağışlayır. Lakin diqqətlə yanaşdıqda bu yazının həm struktur baxımından zəif qurulduğu, həm də ideya-məzmun baxımından kifayət qədər bəsit və əsaslandırılmamış bir parçaya çevrildiyi görünür.
Ədəbi əsərin əsas dayaqlarından biri olan süjet xətti "Matsoni"də demək olar ki, yoxdur. Hekayə boyunca bir adamın köşkdən qatıq almağa getməsi, bankaları evdə unutması və satıcının ona bir neçə cümlə ilə cavab verməsi kimi gündəlik və bədii dəyər daşımayan məqamlar əsərin bütün mətnini təşkil edir. Belə bir süjet kasadlığı hekayənin məqsədi və mesajı ətrafında ciddi suallar doğurur. Sual: bu hadisənin ictimai, psixoloji və ya estetik dəyəri yoxdursa, bu mətn niyə yazılıb?
Hekayədəki dialoqlar yazıçının sadəlik adı altında süni olaraq heç nə demədən nəsə deməyə çalışmaq cəhdindən başqa bir şey deyil. Mətn oxucunu nə düşündürür, nə də emosional bir reaksiyaya səbəb olur. Bu, bədii məqsədsizlikdir.
Hekayədəki “matsoni” (qatıq) simvol kimi təqdim oluna bilər. Bəzi oxucular bu qatığın “istehlak”, “köhnə dəyərlərə bağlılıq” kimi simvolik anlamlar daşıdığını düşünə bilər. Amma müəllifin bu simvolu dərinləşdirmək üçün heç bir təşəbbüs göstərməməsi, onu kontekstə oturtmaması, sadəcə fon kimi istifadə etməsi bu ehtimalı zəiflədir.
Hekayədə ən çox təkrarlanan, diqqət yetirilən məqam hər kəsin matsoni almaq üçün əl-ayağa düşməsidir. Bu məqam sanki hansısa ideyanın simvoluna çevrilmək istəyir. Lakin kontekstdə heç bir fikir, heç bir dönüş, heç bir ironiya təqdim edilmədiyindən bu epizodlar sadəcə absurd təkrara çevrilir. Ədəbi ironiyanın olması üçün gərginlik və dərin məna lazımdır – bu isə hekayədə yoxdur.
Əsərin dili kifayət qədər yaxşı səviyyədə olsa da, bu üslub öz sadəliyindən yararlana bilmir. Sadə üslub güclü psixoloji müşahidə və metaforik dərinliklə birləşəndə təsirli olur. Burada isə sadəlik, sadəcə dilin funksional olmasına gətirib çıxarır. Bədii obrazlılıqdan, təsvir gücündən və daxili ritmdən əsər-əlamət yoxdur.
Əgər hamı matsoni üçün hərəkətə keçirsə, deməli, ya qıtlıq var, ya da kütləvi çaşqınlıq. Amma yazıçı bunların heç birini göstərmir. O, sadəcə bunu deyir və keçir. Ədəbiyyat isə bu qədər səthi olmamalıdır.
Ümumilikdə, “Matsoni” hekayəsi bütövlükdə müasir ədəbi mühitində geniş yayılmış bir tendensiyanın – “ədəbi mətn yazmadan ədəbi mətn yazmağı göstərmək” cəhdinin tipik nümunəsidir. Bir növ, mətn özünü ədəbiyyat kimi təqdim edir, amma mahiyyət etibarilə, içində ədəbiyyat adına az şey vardır. Başqa sözlə, bu, ədəbi imitasiyadır.
