Yeni sorğu göstərib ki, Avropa Birliyində (AB) müdafiə xərclərinin artırılmasına dəstək yüksək olsa da, yaxın beş ildə ABŞ-dan müstəqilliyə nail olmağın mümkünlüyünə inam azdır.
Avropa Xarici Əlaqələr Şurasının (ECFR) Avropanın 12 ölkəsində keçirdiyi və 16 mindən çox iştirakçının iştirak etdiyi sorğuda Polşa, Danimarka, Böyük Britaniya, Estoniya və Portuqaliya kimi ölkələrdə milli müdafiə büdcələrinin artırılmasının lehinə olan böyük çoxluq var.
Əksəriyyət olmasa da, dəstək Rumıniya (50 faiz), İspaniya (46 faiz), Fransa (45 faiz), Macarıstan (45 faiz), Almaniya (47 faiz) və İsveçrə (40 faiz) kimi ölkələrdə də yüksək olub. Sorğuda iştirak edən ölkələr arasında yalnız İtaliya (57 faiz) əksəriyyətin əleyhinə çıxıb.
Bununla belə, AB-nin yaxın beş ildə təhlükəsizlik və müdafiə sahəsində ABŞ-dan müstəqillik əldə edə biləcəyinə ciddi şübhələr var. Yalnız Danimarka və Portuqaliyada əksəriyyət ABŞ-dan müstəqilliyin onilliyin sonuna qədər əldə oluna biləcəyinə nikbindir.
Lakin Polşa, Estoniya və İspaniyada respondentlərin əksəriyyəti başqa cür düşünür. İtaliya və Macarıstanda əksəriyyət (54 faiz və 51 faiz) AB-nin təhlükəsizlik və müdafiə baxımından növbəti beş ildə müstəqilliyə nail olmasının “çox çətin” və ya “demək olar ki, qeyri-mümkün” olacağını deyir.
Almaniyada ictimaiyyət ikiyə bölünür: respondentlərin 44 faizi bunun mümkün olduğunu, 45 faizi isə çətin və ya qeyri-mümkün olduğunu düşünür.
Sorğunun digər təəccüblü nəticəsi odur ki, Avropanın Ukraynaya dəstəyi ABŞ-ın mövqeyindən asılı deyil. 12 ölkədən 11-də əksəriyyət və ya yüksək faiz Avropanın Ukraynaya hərbi dəstəyini dayandırmasına, Ukraynaya işğal olunmuş ərazilərdən əl çəkməsi üçün təzyiq göstərməsinə və ya Rusiyaya qarşı iqtisadi sanksiyaları ləğv etməsinə qarşıdır. ABŞ-ın bu məsələlərdə kursu dəyişib-dəyişməməsindən asılı olmayaraq, bu münasibət davam edir.
***
Sorğunun nəticələri göstərir ki, Donald Trampın Ağ Evə qayıtması və onun (və bəzi müşavirlərinin) ticarət və müdafiə ilə bağlı anti-Avropa ritorikası təsirli olub. Bu münasibət bəzi Avropa ölkələrində də anti-Amerika əhval-ruhiyyəsini artırıb.
Buna baxmayaraq, 10 ölkədə ictimaiyyətin əksəriyyəti Trampın AB-ABŞ münasibətlərinə xələl gətirdiyinə inansa da, əksəriyyət onun vəzifədən getməsindən sonra münasibətlərin bərpa olunacağına inanır.
Sorğu NATO-nun 32 liderinin Haaqada keçiriləcək sammitindən əvvəl dərc edilib. Tramp NATO-nun müdafiə xərcləri hədəfinin 2 faizdən 5 faizə qaldırılmasını tələb edir və ABŞ-ın Avropa təhlükəsizliyinə uzunmüddətli dəstəyinə şübhə ilə yanaşır.
Müzakirə olunan yeni plan infrastrukturun, kibertəhlükəsizliyin və sosial təminatın gücləndirilməsi üçün əlavə 1,5 faizlə yanaşı, hərbi xərclərin 3,5 faizə qədər artırılmasını nəzərdə tutur.
Lakin bu hədəf bütün müttəfiqlər tərəfindən yekdilliklə təsdiqlənməlidir və İspaniya öz etirazını bildirib. Baş nazir Pedro Sançes keçən həftə NATO-nun baş katibi Mark Rutteyə məktub yazmışdı ki, İspaniya ÜDM-ə (ümumi daxili məhsul) əsaslanan xüsusi xərc öhdəliyi götürə bilməz.
“İspaniya üçün 5 faizlik hədəfə sadiq qalmaq təkcə məntiqsiz deyil, həm də əks məhsuldardır. Bu, bizi ideal xərclər səviyyəsindən uzaqlaşdıracaq və AB-nin təhlükəsizlik və müdafiə ekosistemini gücləndirmək səylərini sarsıdacaq”, – Sançes məktubunda yazıb.
Bununla belə, ECFR sorğusuna əsasən, ispanların böyük hissəsi ölkənin müdafiəyə az xərcləməsinin təhlükəsizliyə həddindən artıq xərclərdən daha böyük təhlükə yaratdığını deyir. Lakin əksəriyyət bu məsələ ilə bağlı dəqiq fikir bildirməyib.
12 ölkə bu suala cavablarında ümumiyyətlə iki yerə bölünür. Danimarka, İngiltərə, Polşa, Rumıniya və Almaniya İspaniya ilə oxşar fikirləri bölüşür, digər altı ölkə isə daha çox müdafiə xərclərinin dövlət xidmətlərini pozacağından narahatdır.
Bu narahatlıqları aradan qaldırmaq üçün AB müdafiə istehsalını və yerləşdirməni artırmaq üçün proqramlar həyata keçirməyi hədəfləyir. Bu proqramlar çərçivəsində üzv dövlətlərə əlavə müdafiə xərcləri etsələr, AB-nin sərt büdcə qaydalarından kənara çıxmağa icazə veriləcək. SAFE adlı yeni fond bazardan borc almaq əvəzinə üzv dövlətlərə daha aşağı faizli AB kreditləri verməyi hədəfləyir. Bu, həmçinin AB-nin əvvəllər digər proqramlara ayrılmış istifadə olunmamış vəsaitlərini müdafiə xərclərinə yönəltməyə imkan verəcək.
Müdafiə məsələsi də üç gün sonra Brüsseldə keçiriləcək AB liderlərinin sammitinin əsas gündəm maddələrindən biri olacaq.
