İran-İsaril savaşı yeddinci günə daxil olur.
İran və Tehranda nə baş verir? Ölkə sakinlərinin İsrailə, ABŞ-a münasibəti necədir və hərbi əməliyyat başlayandan onların rejimə münasibəti dəyişibmi?
“Current Time” telekanalı iranlı politoloq və jurnalist Əmir Çahaki ilə bu barədə danışıb.
AzPost müsahibəni təqdim edir:
Əmir Çahaki deyir ki, onun onlarla qohumu hələ də İranda yaşayır və o, onlarla və həmkarları ilə daim əlaqə saxlayır.
-Zəhmət olmasa deyin, İranda qohumlarınız, dostlarınız çoxdurmu?
– Qohumlar çoxdur, ümumiyyətlə, hər gün çoxlu əlaqə var. Orada mənim bacılarım, qardaşlarım, qohumlarım var və təbii ki, həmkarlarım da var. Bu 5 gün ərzində 50-100 nəfərlə əlaqə saxlamışam. Onların çoxu mənim kimi Tehranda doğulub boya-başa çatıb.
– Ölkədə vəziyyət necədir? Sizə nə deyirlər?
– Tehranın bəzi obyektlərinə, Tehran yaxınlığında, “böyük Tehran” adlanan əraziyə hava hücumları davam edir: kazarmalar və ya bəzi anbarlara. Düşünmürəm ki, hava hücumundan müdafiə sistemi o qədər də effektiv işləmir.
Lakin bir çox sakin şəhəri tərk etməyib. Çünki suallar var: “Necə? Hara getməli? Neçə günə? Necə yaşamalı?”
– İrandakı yaxınlarınızın, dostlarınızın psixoloji durumu, əhval-ruhiyyəsi necədir?
– Psixoloji cəhətdən onların hamısı depressiyadadır. Jurnalistlər bəzən İran sakinləri arasında kimin kimə qarşı olduğunu öyrənmək istəyirlər. İran xalqının bir hissəsi hakimiyyətin siyasətini bəyənmir, onlara qarşıdır. Dini lider Əli Xamneyinin kifayət qədər də dəstəyi yoxdur.
Amma bütün bunlar o demək deyil ki, İran xalqı indi İsrailin baş naziri Netanyahunu sevir. Onun ucbatından Tehranı tərk ediblər, yaşamağa heç bir yerləri yoxdur.
– Əhali İsrailin İranda əməliyyat keçirəcəyini gözləyirdi?
– Keçən həftəyə qədər heç kim hava hücumlarının olacağını gözləmirdi. Danışıqların (İran və ABŞ arasında İranın nüvə proqramı ilə bağlı) davam edəcəyinə inanılırdı.
Bu, şok vəziyyət idi: səhər yuxudan oyanırsan və eşidirsən ki, 12 general məhv edilib, hava zərbələri endirilir. Və şok vəziyyəti daha çox nə baş verdiyini və nə edəcəyimizi bilmədiyimizdən irəli gəlirdi. Təxminən bir gün sonra insanlar Tehranı tərk etməyə başladılar.
“Tehranı tərk etmək” deyəndə başa düşməlisiniz ki, şəhər ətrafı da daxil olmaqla “böyük Tehranda” 20 milyona qədər insan yaşayır. Tehran şəhərinin özünün 10 milyon əhalisi var. Onların hamısı hara gedə bilər? Onlar əsasən şimala, Xəzər dənizinə gedirdilər. Orada kiminsə villaları var. Amma sakinlərin əksəriyyətini belə villaları yoxdur, çünki Tehranda sakinlərin yarıdan çoxu yoxsulluq həddində yaşayır. Tehranda insanların çoxunun alqı-satqı biznesi var idi. İndi isə onların heç bir gəliri olmayacaq. Beləliklə, onlar şok vəziyyətindədirlər. Zərbə bütün iranlılara yönəldilib, əslində isə əsasən tehranlılara dəyib. Çünki Tehran bütün dövlət qurumlarının mərkəzi idi. İndi bütün insanlar bir sualla üzləşirlər: necə yaşamalı?
– Partlayışlar İranda benzinin qiymətinə necə təsir edib?
– Təbii ki, hakimiyyət yanacağın dövlət qiymətini qaldırmayıb. Məsələ yanacağın mövcudluğudur. Bir neçə gün əvvəl onun üçün növbələr iki-üç kilometr uzunluğunda idi. Benzinin satışına məhdudiyyətlər iyunun 17-dən tətbiq edilib: bir avtomobilə 30 litr. Lakin yanacağın xüsusi satış rejimi hələ qurulmayıb. Hazırda Tehranda bəzən növbə gözləmədən benzin almaq olar, çünki şəhərdə maşın azdır.
Əlavə etmək istəyirəm ki, İranda dolların məzənnəsi aşağı düşüb. Bunun nə demək ola biləcəyini bilirsinizmi? Yəni insanların hələ valyuta almağa ehtiyacı yoxdur. İnsanlar vəziyyətin ciddiliyini hələ dərk etmirlər. Bu fenomenin müvəqqəti olduğuna ümid edirlər. Amma həqiqətən də insanlara psixoloji təzyiq çox böyükdür.
– Tehranda yemək və su ilə bağlı nə baş verir?
– Böyük böhran yoxdur. Hətta mağazaların həmrəylikdən qapılarını açıb qiymətləri aşağı saldığı vaxtlar olub. Pulsuz yeməkləri necə payladıqlarının videosu var. Amma Tehranın şimalında bəzi hədəflərə zərbə endirilib, bu da içməli su borusunu sıradan çıxarıb. Deyəsən problem indi aradan qaldırılıb.
Bu gün biz aclıqdan danışa bilmərik – belə bir şey yoxdur. Lazımi qədər yemək və suya çıxış var. Ancaq problemin nə olduğunu başa düşürsüz? İranın şimalında, Xəzər dənizinin kənarında bir çox Tehran sakinin köçdüyü şəhərlər var. Dünən bacımın mənə dediyi kimi, bu şəhərlərdə artıq o qədər qaçqın axını var ki, artıq orada yeməklə bağlı problemlər yaranır. Yəni məsələn, su alır – və o, həmişə olmur, çünki onu çatdırmağa vaxtları yoxdur. Ona görə də belə deyəcəyəm: əgər indiki vəziyyət daha bir həftə davam etsə, böyük problemlər mütləq olacaq.
– Yaxınlarınız ABŞ-ın müharibəyə girməsi ehtimalı haqqında nə düşünür?
– Qan tökülmədən iki-üç zərbə ilə hakimiyyəti dəyişməyin asan yolu olsaydı, çoxları deyərdi: “Yaxşı, olsun, sonra daha yaxşı olar”. Qorxu var. Məsələn, Əli Xamneyi aradan götürülsə, onun yerini kim tutacaq? Bəs xaos olarsa? Və bundan sonra nə olacaq? Elə buna görə də Xamneyinin əleyhinə olanlar da soruşanda belə deyirlər: “Bilmirəm”.
Elə dünən üç dostum və qohumumla bu mövzuda söhbət etmişəm. Lakin onlar Amerikanın müharibəyə daxil olmasını çox yaxşı qəbul etmirlər. Çünki bu baş verərsə, yerin altında olan, uranı zənginləşdirən obyektlərə zərbələr olacaq. Hamımız qorxuruq: radiasiya olarsa necə olacaq? Başa düşürsünüz? Hesab edirəm ki, insanlar daha çox baş verən savaşın bitməsini gözləyirlər. Amma Amerikanın savaşa girməsi indi baş verənlərə son qoyacaqmı? Bu böyük sualdır.
